Adam Czerniaków
1880-1942, inżynier, działacz gospodarczy, senator. Urodził się i mieszkał w Warszawie. Uzyskał dyplom inżyniera chemii na Politechnice Warszawskiej, drugi dyplom na Wydziale Przemysłowym Politechniki w Dreźnie. Uczęszczał także do Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, znał języki obce.
W 1909 był więziony przez władze carskie za działalność niepodległościową. Uważał się za Żyda-Polaka i przeżywał antagonizmy polsko-żydowskie i trudności w integracji żyjących obok siebie narodów. Świadczą o ty publikacje podkreślające rolę Żydów w odbudowie państwa polskiego ( Por.: A. Czerniaków, Udział Żydów w odbudowie zniszczeń wojennych w Polsce, „Głos Gminy Żydowskiej” nr 10-11, 1938, s. 276-278), a także przemówienie wygłoszone z okazji 60-lecia Szkoły Rzemieślniczej im. dra Ludwika Natansona poświęcone patronowi szkoły, z którego postawą się identyfikował:
„Kto sądzi, że łatwo jest problemat dwunarodowości w sobie przetrawić, zasymilować oba pierwiastki i stworzyć z nich konglomerat stopiwszy w wartościowy aliaż, ten jest w błędzie... (...) Kochał bowiem Polskę jak wszyscy Żydzi polscy; których miłość nie jest koniunkturalna, wszystkimi fibrami swej duszy. Nie zhańbił się jednak ucieczką z ludu, z którego wyrósł”.
A. Czerniaków, Tym, co odeszli..., „Głos Gminy Żydowskiej” nr 7-8 (25-26), 1939, s. 148-151.
Był współorganizatorem Centralnego Związku Rzemieślników Żydów, a także senatorem z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w 1931-1939. Przez wiele lat był radcą Gminy Żydowskiej w Warszawie, zasłużył się w rozbudowie Muzeum im. Matiasa Bersohna, którego później był honorowym kustoszem. Był autorem licznych prac naukowych, m. in. nagrodzonej w na konkursie w 1919r. książki pt. Silniki wybuchowe, a także Zniszczenia wojenne w Polsce, rozpraw o cukrownictwie, piekarnictwie i wielu innych prac z zakresu chemii przemysłowej i użytkowej. W 1939 został mianowany komisarycznym prezesem Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie. Podczas okupacji niemieckiej stanął na czele Judenratu w getcie warszawskim. Mieszkał w domu przy ulicy Chłodnej 20, która była wyłączona z getta od jesieni 1941 r., ale domy po północnej i południowej stronie od Elektoralnej do Żelaznej należały do „małego” i „dużego” getta oddzielone od „aryjskiej jezdni” trzymetrowym murem. Czerniaków współorganizował opór cywilny oraz opiekę społeczną, wspomagał tworzenie podziemnego archiwum getta, utrzymywał kontakty z działaczami konspiracji, przeciwstawiał się jednak dążeniom do zbrojnego wystąpienia. Odmówił podpisania obwieszczenia o przymusowym wysiedleniu Żydów, które oznaczało de facto wywożenie ich do obozów zagłady. W dzień po rozpoczęciu deportacji do obozu zagłady w Treblince 23 lipca 1942 r. popełnił samobójstwo w gmachu Gminy Żydowskiej na ul. Grzybowskiej. Uczynił to, kiedy kolejne sukcesy wojenne Rzeszy hitlerowskiej zdawały się przesądzać los wojny w Europie przeradzając się w masowy mord pokonanych.
|
Tak o jego samobójstwie pisała Mary Berg w swoim dzienniku, pierwszym autentycznym dokumencie z dziejów warszawskiego getta opublikowanym w języku angielskim przez L. B. Fishera w Nowym Jorku, w kwietniu 1945 roku.
24 lipca 1942
Prezes Gminy, Adam Czerniakow, popełnił samobójstwo. Zrobił to ostatniej nocy, 23 lipca. Nie mógł znieść swego okropnego brzemienia. Zgodnie z wiadomościami, jakie tu do nas docierają, uczynił ten tragiczny krok, gdy Niemcy zażądali podwyższenia kontyngentu deportowanych. Nie widział innego wyjścia, jak tylko opuszczenie tego potwornego świata. Jego najbliżsi współpracownicy, którzy widzieli go na krótko przed śmiercią, mówią, że do końca wykazywał wielką odwagę i energię. Gmina wybrała nowego prezesa, aby zastąpił Czerniakowa. Został nim stary Lichtenbaum, ojciec inżyniera Lichtenbauma, kierownika biura budownictwa Gminy. Dziś przywieziono na Pawiak nową grupę zakładników spośród członków Rady Starszych. Szeryński znów stoi na czele policji getta, choć w lutym był aresztowany przez Niemców. Znaczna grupa Żydów uciekła na „aryjską” stronę mimo wzmocnionych straży. Mówi się, że uzbrojona jednostka żydowskiego podziemia zlikwidowała posterunek niemieckiej żandarmerii w pobliżu jednej z bram, umożliwiając ucieczkę dużej grupie Żydów.
Fragment Dziennika, wydanie polskie: „Czytelnik” Warszawa 1983.
„Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego” stanowi cenny dokument tamtych wydarzeń. Został po raz pierwszy opublikowany w języku oryginału, tj, w języku polskim w ponad czterdzieści lat po napisaniu, a mianowicie w roku 1983. Notatki Czerniakowa obejmują okres od 6 IX 1939 do 23 VII1 942 zawierając informacje o problemach getta, poleceniach otrzymanych od okupanta, rozmowach, spotkaniach, własnych przeżyciach. Notował tylko to, co dotyczyło jego funkcji i spraw z tym związanych, pozostawiając na uboczu wiele kwestii, co podkreśla osobisty charakter tego dokumentu.
Już po samobójstwie Czerniakowa E. Ringelblum w swych notatkach wyraził żal, że nie wszedł w posiadanie tego dokumentu, mimo, a może właśnie dlatego, że sam postawę Czerniakowa wobec Niemców potępiał jak większość mieszkańców getta. Interesujący jest fakt, że Czerniaków wiedział o akcji pod kryptonimem „Oneg Szabat” (tworzenie archiwum getta) Ringelbluma, podobno doceniał ją, ale w całym ponad 1000 stronnicowym dzienniku nazwisko Ringelbluma nie pojawiło się ani razu. Na długie lata zapiski Czerniakowa znikły, sądzono nawet, że bezpowrotnie. Ocaliła je żona Czerniakowa dr Felicja Czerniaków, która po śmierci męża opuściła getto dzięki pomocy przyjaciół, ukrywała się przez 10 miesięcy u dr Grabowskiej, następnie u prof. Apolinarego Rudnickiego, Dyrektora I Gimnazjum Związku Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich. W niewyjaśnionych okolicznościach notatki Czerniakowa pojawiły się w 1964 r. w Kanadzie i zostały zakupione przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie.
Postać Czerniakowa stanowiła pierwowzór inżyniera Lewina - jednego z bohaterów dramatu pt. „Smocza 13” autorstwa Stefanii Zahorskiej, podejmującego kwestię osobistych decyzji Żydów o tym, jaką przyjąć postawę wobec „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” - buntu czy rezygnacji.
(asw)
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Adam Czerniaków " ?
|
|