Jan Karski
Jan Karski - właściwe nazwisko Jan Kozielewski, urodził się w 1914 roku w Łodzi. W latach 1931-36 studiował prawo i dyplomację na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, następnie pogłębiał swoją wiedzę na renomowanych uczelniach w Anglii, Niemczech i Szwajcarii. Ukończył Szkołę Podchorążych Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim uzyskując stopień podporucznika. W 1939 został przyjęty do służby dyplomatycznej.
W czasie kampanii wrzesniowej dostał się do niewoli sowieckiej. Zdołał jednak zbiec i dotrzeć do Krakowa, gdzie związał się z Centralnym Komitetem Organizacji Niepodległościowych, powołanym na polecenie gen. Wł. Sikorskiego. Następnie znalazł się w szeregach Związku Walki Zbrojnej. Jedną z pierwszych misji kurierskich odbył do Paryża, przekazując rządowi polskiemu cenne raporty i oceny sytuacji. Podczas drugiej misji, z powodu uszczelnienia granic i kolaboracji słowackiej Karski dostał się w ręce gestapo, był przesłuchiwany i torturowany. By nie zdradzić tajemnic - usiłował popełnić samobójstwo. Został odbity przez bojówkę PPS na rozkaz Komendanta ZWZ płk. Tadeusza Komorowskiego, ps. „Bór”.
Od maja 1941 r. na polecenie Komendy Głównej ZWZ , Biura Informacji i Propagandy - badał sytuację Żydów, stosunki polsko-żydowskie. Nawiązał kontakt z Adolfem Bermanem z Żydowskiego Komitetu Narodowego oraz z Leonem Fajnerem z Bundu. Umożliwili mu oni tajną wizję lokalną w gettcie warszawskim oraz przekazali wstrząsające przesłanie do świata. Do Biura Informacji i Propagandy dotarł także alarmujący raport Komendy AK w Lublinie o masowym traceniu Żydów w uruchomionym w Bełżcu obozie. W połowie października 1942 r. Karski otrzymał misję udania się do Bełżca. Dostał się do obozu przebrany w mundur estońskiego strażnika dzięki pomocy przewodnika. Akcja ta trwała godzinę, Karski dowiedział się, że komendantem obozu jest Gotlieb Hering i że zagłada odbywa się przy użyciu gazów spalinowych z silników wymontowywanych z sowieckich czołgów. Jak wspominał po latach, to doświadczenie wywołało silny szok nerwowy.
Następnie posługując się fałszywymi dokumentami robotnika przymusowo zatrudnionego we Francji udał się przez Francję, Pireneje, Hiszpanię, do Portugalii, skąd łodzią dostał się na brytyjski okręt, którym dopłynął do Gibraltaru by ostatecznie dotrzeć do Londynu. Tam przekazał członkom polskiego rządu - gen. Wł. Sikorskiemu oraz Stanisławowi Mikołaczykowi całą swoją wiedzę oraz raporty o sytuacji Żydów, dokonywanym na nich ludobójstwie, przesłanie Żydów polskich do świata, czterdziestostronnicowy raport opracowany przez pracowników Biura Informacji i Propagandy: Henryka Wolińskiego, Ludwika Widerszala oraz Stanisława Herbsta. Przesłanie Żydów polskich do świata zawierało postulat ogłoszenia przez aliantów, że „zapobieżenie fizycznej eksterminacji Żydów jest jednym z celów wojennych sprzymierzonych” oraz podjęcia odwetowych bombardowań III Rzeszy.
Na polecenie rządu polskiego Karski przekazał wszelkie posiadane informacje ministrowi spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony’emu Edenowi, przywódcy konserwatystów lordowi Cranborne, liderowi Partii Pracy Arthurowi Greenwoodowi, przedstawicielom związków zawodowych, parlamentarzystom a także wybitnym pisarzom i myślicielom, m. in. Herbertowi G. Wellsowi i Arthurowi Koestlerowi, który ukrywając autora relacji przedstawił raport Karskiego w BBC. W 1943 r. wspólnie z T. Mannem i A. Tołstojem napisał książkę pt. „The fate of the Jews”.
|
Kolejną misją Karskiego było udanie się do prezydenta USA Roosevelta, którego poinformował o losie polskich Żydów i Polaków, o heroicznej walce, która toczy się każdego dnia. Według opinii bliskiego współpracownika prezydenta - Johna Pehla, spotkanie to przyczyniło się w znacznym stopniu do powołania Organizacji Pomocy Uchodźcom. W Stanach Karski spotkał się także z prezydentem Amerykańskiego Kongresu Żydów - Stephenem Wise, działaczem Światowego Kongresu Żydów - Nauchumem Goldmanem, sędzią Sądu Najwyższego USA - Felixem Frankfurterem.
27 listopada 1942 Londyńska Rada Narodowa, reprezentująca Państwo Polskie na obczyźnie, zwróciła się z apelem do państw sprzymierzonych by podjęły wspólną akcję przeciwko eksterminacji narodów, w tym narodu żydowskiego. 10 grudnia 1942 r. Ministerstwo Spraw Zagranicznych rządu polskiego wystąpiło z nota w tej samej sprawie. 17 grudnia ogłoszono oświadczenie 12 państw, w którym potępiono politykę eksterminacji Żydów i postulowano ukaranie winnych zbrodni po obaleniu tyranii hitlerowskiej. Konkretnej pomocy Żydom udzielały tylko bohaterskie jednostki. Karski był wstrząśnięty bezskutecznością swej misji. Po latach powiedział: „ Przywódcy alianccy wiedzieli, co się dzieje z Żydami. Tylko nie wiedzieli co robić. Dla nich to było ‘side-issue’ - czynnik poboczny”.
Misja Karskiego mimo zakryptonimowania została rozszyfrowana przez niemiecki wywiad, a propaganda hitlerowska ogłosiła, że Karski jest agentem bolszewickim, opłacanym przez amerykańskich Żydów, który oczernia w USA politykę Trzeciej Rzeszy. Propaganda sowiecka, wykorzystując magazyn „Soviet Russia Today” wydawany po angielsku za pieniądze ZSRR rozprowadzany w USA, określała Karskiego jako arystokratę obojętnego na los robotników i chłopów, antysemitę powiązanego z polskimi nacjonalistami, prowokatora starającego się podważyć starania aliantów, marionetkę w rękach rządu londyńskiego i przestrzegała przed dawaniem mu wiary.
Po ukończeniu misji Karski nie mógł wrócić do kraju, został oddany do dyspozycji polskiej placówki dyplomatycznej w USA. Napisał relację, opowieść o polskim państwie podziemnym „Story of a Secret State” (Pierwsze i jedyne wydanie polskie: Jan Karski, Tajne Państwo. Opowieść o polskim podziemiu. „Twój Styl” Warszawa 1999).
Po zakończeniu II wojny światowej Karski nie mógł wrócić do PRL-u. Pozostał w USA, gdzie kontynuował badania naukowe, wykładał dzieje Europy Wschodniej i Środkowej na wielu renomowanych uniwersytetach amerykańskich, np. Georgetown, Columbia, a także na zlecenie Departamentu Stanu w 16 krajach Azji i Afryki frankońskiej. Brał udział w redagowaniu encyklopedii katolickiej oraz encyklopedii amerykańskiej (Colliers Encyclopedia). Był stypendystą Fulbrighta. Opracował monografię „Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945 od Wersalu do Jałty” (tłum. E. Morawiec, Warszawa PIW 1992). Otrzymał liczne doktoraty honoris causa, Th. E. Wood i St. Jankowski poświęcili mu książkę: „Karski: How One Man Tried to Stop the Holocaust” wydaną w USA w 1994 r. 7 czerwca 1982 Instytut Yad Vashem nadał Janowi Karskiemu tytuł Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata, a państwo Izrael - tytuł honorowego obywatela. Jan Karski zmarł w 2000 roku.
(asw)
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Jan Karski " ?
|
|