Jerzy Borejsza
(właśc. Beniamin Goldberg), (ur. 14.07.1905 Warszawa - zm. 19.01.1952 tamże), działacz komunistyczny, publicysta, wydawca.
Był synem Abrahama Goldberga, redaktora naczelnego żydowskiej gazety "Hajnt" i Anny Różańskiej. Historia rodziny Goldbergów sięga XIX wieku, kiedy to w czasach zaborów zamieszkujący Kosów Poleski Aron Goldberg posługiwał się dwoma nazwiskami: Goldberg i Borejsza by uchronić w ten sposób swoich synów od wcielenia do carskiej armii (każdy z jego dwóch synów nosił inne nazwisko). Dlatego też Borejsza nie jest pseudonimem, ale jednym z nazwisk używanych przez rodzinę. Był bratankiem Menachema Goldberga i bratem Jacka Różańskiego (Józefa Goldberga; Różański - za nazwiskiem rodowym matki) Dyrektora Departamentu Śledczego w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego.
Mimo niechęci ojca wobec doktryny komunistycznej, którą postrzegał jako zagrożenie dla kultury i tradycji żydowskiej, od młodych lat przejawiał sympatie dla środowisk komunizujących. Kształcił się w żydowskim gimnazjum "Chinuch" mieszczącym się przy Placu Krasińskich 3 w Warszawie, które kończyło się podwójną maturą, najpierw hebrajską, a potem ogólną, polską. Na miesiąc przed maturą, uciekł do Niemiec, w drodze powrotnej do Polski został zatrzymany, aresztowany i osadzony w więzieniu za przewożenie nielegalnej "bibuły" dotyczącej spraw społecznych. Z więzienia wyszedł za kaucją wpłaconą przez ojca, jednak wyrzucono go z gimnazjum i matury już nie zdał.
W 1918 wstąpił w szeregi organizacji ha-Szomer ha-Cair czyli "Młodych Skautów" zorientowanej syjonistycznie i bliskiej partii Poalej Syjon-Prawica. Po dwóch latach wystąpił z niej, a po spotkaniu z bratem ojca, komunistą Lejbem Goldbergiem w Berlinie, w 1924 zapisał się do "Wolnego Harcerstwa", które początkowo rozwijało się w ramach ZHP, ale w 1923 stało się niezależną organizacją. Wielokrotnie wyjeżdżał za granicę, gdzie m.in. studiował na Politechnice w Tuluzie i w Paryżu. Nielegalnie przebywał w Madrycie i Katalonii, fascynowali go anarchiści hiszpańscy, echa tej fascynacji i rozrachunku z nią znalazły się w książce opublikowanej w 1937 pod nazwiskiem Jerzy Borejsza pt. "Hiszpania 1873-1936". Po powrocie do kraju w 1927 został powołany do Wojska Polskiego, po półtora roku ukończył służbę w stopniu starszego strzelca i wstąpił do Komunistycznej Partii Polski (KPP) zajmując się agitacją i propagandą, za co był z przerwami więziony w latach 1933 i 1934-5. Publikował w legalnie ukazującej się prasie "Sygnałach", "Wiadomościach Literackich", "Czarno na białem". Kampania terroru sowieckiego wobec polskich komunistów osiągnęła szczyt w 1937, kiedy aresztowano i skazano wielu członków KPP. W 1938 Prezydium Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej podjęło uchwałę o rozwiązaniu KPP. Borejsza zaangażował się w zakładanie Klubów Demokratycznych.
|
Po klęsce wrześniowej przedostał się do Lwowa zajętego przez ZSRR, gdzie był dyrektorem wydawnictwa "Ossolineum" oraz redaktorem polskich podręczników szkolnych. Od 1940 należał do Związku Pisarzy Radzieckich. W latach 1942-43 walczył jako ochotnik w Armii Czerwonej. W 1943 współorganizował Związek Patriotów Polskich i I Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Służył w stopniu majora w I Armii Wojska Polskiego. Publikował w piśmie ZPP "Nowe Widnokręgi" i redagował tygodnik "Wolna Polska" (1943-44).
Od 1944 należał do PPR, a od 1945 był posłem do Krajowej Rady Narodowej. Zorganizował i redagował naczelny organ PKWN, jakim była gazeta codzienna: "Rzeczpospolita". Założył w 1944 tygodnik "Odrodzenie", wokół którego udało mu się zgromadzić zdolnych debiutantów: Julię Hartwig, Annę Kamieńską, Jacka Bocheńskiego i Zygmunta Kałużyńskiego. Utworzył Spółdzielnię Wydawniczą "Czytelnik", której był pierwszym prezesem w latach 1945-48. Marzeniem Borejszy było nawiązanie bliskich związków z Polonią, zwłaszcza amerykańską, dlatego udał się do USA, a także do Anglii, usiłując nakłonić do powrotu do kraju wielu twórców kultury. Z inicjatywy Borejszy podjęto budowę Domu Słowa Polskiego. Od 1946 wiceprzewodniczący Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum był w latach 1950-51 i kuratorem tej placówki i pełnomocnikiem rządu do jej spraw.
Jako niezwykle wpływowa osoba w PRL-u pozyskał wielu pisarzy i ludzi kultury dla nowych władz. Był inicjatorem i sekretarzem generalnym Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju, który odbył się we Wrocławiu 25-28.08.1948 i zgromadził ok. 500 intelektualistów z 45 krajów, o najrozmaitszych światopoglądach i orientacjach politycznych. W tym też roku został pozbawiony prezesury "Czytelnika", na mocy uchwały nr 52 KC PPR, zarzucającej środowisku "Czytelnika" i samemu Borejszy m.in. "wzrost niekontrolowanej inicjatywy prywatnej na odcinku wydawniczym" oraz pojawienie się pozycji będących wyrazem "wojującego katolicyzmu". Było to równoznaczne z utratą dotychczasowej pozycji, mimo partyjnych awansów i orderu "Polonia Restituta".
W latach 1948-50 był redaktorem naczelnym tygodnika społeczno-literackiego "Odrodzenie", który przestał się ukazywać w 1950. Po połączeniu z "Kuźnicą" dał podstawę dla nowego pisma społeczno-literackiego "Nowa Kultura".
Ostatnim planem Borejszy było napisanie książki o generale Karolu Świerczewskim. Nie napisał jej jednak, powstał natomiast scenariusz filmowy, zatwierdzony do produkcji. Film, jaki powstał w 1955 pt. "Żołnierz zwycięstwa" w reż. Wandy Jakubowskiej, odbiegał od pierwotnej wersji Borejszy i od historycznej prawdy. Umieszczeniu nazwiska Borejszy w czołówce filmu sprzeciwił się jego brat.
Borejsza pochowany jest w Alei Zasłużonych na warszawskich Powązkach.
(asw)
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Jerzy Borejsza" ?
|
|