SERWIS INFORMACYJNY     

LUDZIE SYLWETKI BIOGRAFIE

Jerzy Borejsza

(właśc. Beniamin Goldberg), (ur. 14.07.1905 Warszawa - zm. 19.01.1952 tamże), działacz komunistyczny, publicysta, wydawca.

Był synem Abrahama Goldberga, redaktora naczelnego żydowskiej gazety "Hajnt" i Anny Różańskiej. Historia rodziny Goldbergów sięga XIX wieku, kiedy to w czasach zaborów zamieszkujący Kosów Poleski Aron Goldberg posługiwał się dwoma nazwiskami: Goldberg i Borejsza by uchronić w ten sposób swoich synów od wcielenia do carskiej armii (każdy z jego dwóch synów nosił inne nazwisko). Dlatego też Borejsza nie jest pseudonimem, ale jednym z nazwisk używanych przez rodzinę. Był bratankiem Menachema Goldberga i bratem Jacka Różańskiego (Józefa Goldberga; Różański - za nazwiskiem rodowym matki) Dyrektora Departamentu Śledczego w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego.

Mimo niechęci ojca wobec doktryny komunistycznej, którą postrzegał jako zagrożenie dla kultury i tradycji żydowskiej, od młodych lat przejawiał sympatie dla środowisk komunizujących. Kształcił się w żydowskim gimnazjum "Chinuch" mieszczącym się przy Placu Krasińskich 3 w Warszawie, które kończyło się podwójną maturą, najpierw hebrajską, a potem ogólną, polską. Na miesiąc przed maturą, uciekł do Niemiec, w drodze powrotnej do Polski został zatrzymany, aresztowany i osadzony w więzieniu za przewożenie nielegalnej "bibuły" dotyczącej spraw społecznych. Z więzienia wyszedł za kaucją wpłaconą przez ojca, jednak wyrzucono go z gimnazjum i matury już nie zdał.

W 1918 wstąpił w szeregi organizacji ha-Szomer ha-Cair czyli "Młodych Skautów" zorientowanej syjonistycznie i bliskiej partii Poalej Syjon-Prawica. Po dwóch latach wystąpił z niej, a po spotkaniu z bratem ojca, komunistą Lejbem Goldbergiem w Berlinie, w 1924 zapisał się do "Wolnego Harcerstwa", które początkowo rozwijało się w ramach ZHP, ale w 1923 stało się niezależną organizacją. Wielokrotnie wyjeżdżał za granicę, gdzie m.in. studiował na Politechnice w Tuluzie i w Paryżu. Nielegalnie przebywał w Madrycie i Katalonii, fascynowali go anarchiści hiszpańscy, echa tej fascynacji i rozrachunku z nią znalazły się w książce opublikowanej w 1937 pod nazwiskiem Jerzy Borejsza pt. "Hiszpania 1873-1936". Po powrocie do kraju w 1927 został powołany do Wojska Polskiego, po półtora roku ukończył służbę w stopniu starszego strzelca i wstąpił do Komunistycznej Partii Polski (KPP) zajmując się agitacją i propagandą, za co był z przerwami więziony w latach 1933 i 1934-5. Publikował w legalnie ukazującej się prasie "Sygnałach", "Wiadomościach Literackich", "Czarno na białem". Kampania terroru sowieckiego wobec polskich komunistów osiągnęła szczyt w 1937, kiedy aresztowano i skazano wielu członków KPP. W 1938 Prezydium Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej podjęło uchwałę o rozwiązaniu KPP. Borejsza zaangażował się w zakładanie Klubów Demokratycznych.
Po klęsce wrześniowej przedostał się do Lwowa zajętego przez ZSRR, gdzie był dyrektorem wydawnictwa "Ossolineum" oraz redaktorem polskich podręczników szkolnych. Od 1940 należał do Związku Pisarzy Radzieckich. W latach 1942-43 walczył jako ochotnik w Armii Czerwonej. W 1943 współorganizował Związek Patriotów Polskich i I Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Służył w stopniu majora w I Armii Wojska Polskiego. Publikował w piśmie ZPP "Nowe Widnokręgi" i redagował tygodnik "Wolna Polska" (1943-44).

Od 1944 należał do PPR, a od 1945 był posłem do Krajowej Rady Narodowej. Zorganizował i redagował naczelny organ PKWN, jakim była gazeta codzienna: "Rzeczpospolita". Założył w 1944 tygodnik "Odrodzenie", wokół którego udało mu się zgromadzić zdolnych debiutantów: Julię Hartwig, Annę Kamieńską, Jacka Bocheńskiego i Zygmunta Kałużyńskiego. Utworzył Spółdzielnię Wydawniczą "Czytelnik", której był pierwszym prezesem w latach 1945-48. Marzeniem Borejszy było nawiązanie bliskich związków z Polonią, zwłaszcza amerykańską, dlatego udał się do USA, a także do Anglii, usiłując nakłonić do powrotu do kraju wielu twórców kultury. Z inicjatywy Borejszy podjęto budowę Domu Słowa Polskiego. Od 1946 wiceprzewodniczący Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum był w latach 1950-51 i kuratorem tej placówki i pełnomocnikiem rządu do jej spraw.

Jako niezwykle wpływowa osoba w PRL-u pozyskał wielu pisarzy i ludzi kultury dla nowych władz. Był inicjatorem i sekretarzem generalnym Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju, który odbył się we Wrocławiu 25-28.08.1948 i zgromadził ok. 500 intelektualistów z 45 krajów, o najrozmaitszych światopoglądach i orientacjach politycznych. W tym też roku został pozbawiony prezesury "Czytelnika", na mocy uchwały nr 52 KC PPR, zarzucającej środowisku "Czytelnika" i samemu Borejszy m.in. "wzrost niekontrolowanej inicjatywy prywatnej na odcinku wydawniczym" oraz pojawienie się pozycji będących wyrazem "wojującego katolicyzmu". Było to równoznaczne z utratą dotychczasowej pozycji, mimo partyjnych awansów i orderu "Polonia Restituta".

W latach 1948-50 był redaktorem naczelnym tygodnika społeczno-literackiego "Odrodzenie", który przestał się ukazywać w 1950. Po połączeniu z "Kuźnicą" dał podstawę dla nowego pisma społeczno-literackiego "Nowa Kultura".

Ostatnim planem Borejszy było napisanie książki o generale Karolu Świerczewskim. Nie napisał jej jednak, powstał natomiast scenariusz filmowy, zatwierdzony do produkcji. Film, jaki powstał w 1955 pt. "Żołnierz zwycięstwa" w reż. Wandy Jakubowskiej, odbiegał od pierwotnej wersji Borejszy i od historycznej prawdy. Umieszczeniu nazwiska Borejszy w czołówce filmu sprzeciwił się jego brat.
Borejsza pochowany jest w Alei Zasłużonych na warszawskich Powązkach.
(asw)

Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Jerzy Borejsza" ?
Fabrykanci i przemysłowcy, twórcy biznesu
 - Majer Bersohn
 - Jan Bersohn
 - Mathias Bersohn
 - Jan Bogumił Bloch
 - Natan Glucksberg
 - Leopold Kronenberg
 - Samuel Orgelbrand
 - Maurycy Orgelbrand
 - Rafał Szeroszowski
 - Szmul Zbytkower
Ludzie nauki
 - Maurycy Allerhand
 - Zygmunt Bauman
 - Majer Bałaban
 - Aleksander Hertz
 - Ludwik Hirszfeld
 - Józef Mieses
 - Szymon Rundstein
 - Sara Szenirer
 - Rafał Taubenszlag
 - Rudolf Taubenszlag
Ludzie sztuki i kultury
 - Jankiel Jakub Adler
 - Szmuel Josef Agnon
 - Miriam Akavia
 - Szalom Asz
 - Aleksander Blonder
 - Menachem Goldberg - Borejsza
 - Roman Brandstaetter
 - Jan Brzechwa
 - Róża Etkin
 - Ida Fink
 - Aleksander Ford
 - Ignacy Friedman
 - Adam Furmański
 - Mordechaj Gebirtig
 - Abraham Goldfaden
 - Leopold Gottlieb
 - Henryk Grynberg
 - Icchak Kacenelson
 - Ester Rachel Kamińska
 - Ida Kamińska
 - Abraham Izaak Kamiński
 - Józef Kamiński
 - Mojżesz Kisling
 - Józef Koffler
 - Mela Muter
 - Abraham Neuman
 - Josef Opatoszu
 - Icchak Lejb Perec
 - Josef Perl
 - Jehoszua Perle
 - Bruno Schulz
 - Kalman Segal
 - Zusman Segałowicz
 - Isaac Baszewis Singer
 - Jonasz Stern
 - Anatol Stern
 - Julian Stryjkowski
 - Gela Szeksztajn-Lichtensztajn
 - Henryk Szeryng
 - Władysław Szpilman
 - Artur Szyk
 - Antoni Słonimski
 - Aleksander Tansman
 - Henryk Wars
 - Jakub Wilner
 - Jakub Witkin
 - Józef Wittlin
Między syjonizmem a asymilacją
 - Szymon Aszkenazy
 - Dawid ben Gurion
 - Henryk Rosmarin
 - Jerzy Borejsza
 - Jakub Trockenhaim
Rabini i cadykowie
 - Juda Liw Ben Bekalela
 - Chafec Chaim
 - Mojżesz Isserles
 - Aszer ben Jechiel
 - Icchak ben Meir Lewi
 - Elimelech z Leżajska
 - Mojżesz Majmonides
 - Dow Ber z Międzyrzecza
 - Mojżesz Nachmanides
 - Eliasz ben Salomon
 - Nachman ben Simcha
 - Baal Szem Tow
W czasach Nocy i Mgły
 - Wiktor Alter
 - Władysław Bartoszewski
 - Adam Czerniaków
 - Marek Edelman
 - Paweł Finder
 - Jakub Herman
 - Jan Karski
 - Janusz Korczak
 - Witold Pilecki
 - Emmanuel Ringelblum
 - Chaim Rumkowski
 - Jacek Różański
 - Józef Szajna

60. ROCZNICA OTWARCIA OBOZOWYCH BRAM

KALENDARIUM

ŚLADY I JUDAICA

ORGANIZACJE
    STOWARZYSZENIA
    FUNDACJE

LUDZIE, SYLWETKI,
    BIOGRAFIE

ŻYCIE ŻYDOWSKIE DZISIAJ

ZAGŁADA

KSIĄŻKI

SŁOWNIK

FORUM DYSKUSYJNE

ODNOŚNIKI

REDAKCJA

MAPA

Instytut Adama Mickiewicza, Wiejska 12a, 00-490 Warszawa
tel. (48-22) 44 76 100, fax. (48-22) 44 76 152; www.iam.pl