SERWIS INFORMACYJNY     

LUDZIE SYLWETKI BIOGRAFIE

Józef Szajna

Urodzony w 1922 w Rzeszowie. Scenograf, reżyser teatralny, autor scenariuszy, teoretyk teatru, malarz, grafik.

W okresie okupacji był więźniem obozów koncentracyjnych w Auschwitz i Buchenwaldzie, co zaważyło na charakterze jego twórczości artystycznej.

Dyplom w zakresie grafiki (1952) i scenografii (1953) uzyskał w krakowskiej ASP. Tuż po studiach, w 1954 roku, rozpoczął pracę pedagogiczną w macierzystej uczelni; kontynuował ją do przez następne dziewięć lat. Od roku 1972 był profesorem w ASP w Warszawie, gdzie między innymi kierował studium scenografii. Jednocześnie był aktywny zawodowo: w latach 1955-63 był scenografem (zaprojektował między innymi scenografię do spektakli: MYSZY I LUDZIE - według Steinbecka, DZIADY - według Mickiewicza), a następnie, do roku 1966, również dyrektorem, kierownikiem artystycznym i reżyserem Teatru Ludowego w Nowej Hucie. Współpracował także z krakowskim Starym Teatrem, katowickim Teatrem Śląskim, wrocławskim Teatrem Współczesnym, warszawskim Teatrem Polskim. W roku 1971 stworzył autorski Teatr-Galerię w warszawskim Centrum Sztuki Studio (przekształconym z Teatru Klasycznego). Realizował tam swoją ideę edukacji poprzez swoistą, bo elitarną, popularyzację różnych gatunków sztuki: przede wszystkim poprzez teatr, ale także rozmaite przejawy plastyki (i nie tylko). Z prowadzenia Centrum zrezygnował dziesięć lat później - po ogłoszeniu stanu wojennego.

Uprawia malarstwo, grafikę, scenografię, reżyserię teatralną, jest autorem scenariuszy do własnych przedstawień, teoretykiem teatru. Postrzegany bywa przede wszystkim jako człowiek teatru, twórca osobistej formuły - mówiąc słowami Zbigniewa Taranienki - "teatru narracji plastycznej" (inaczej zwanego "teatrem plastycznym", "teatrem plastyków", "teatrem wizji"). Główny akcent jest w nim położony na ekspresję wizualną. W odróżnieniu jednak od np. Leszka Mądzika, Szajna nie odrzucił nigdy ani aktora z jego indywidualnym gestem, ani słowa. Niemniej, w programie swojego teatru najbardziej znaczącą rolę przyznawał znakowi plastycznemu: rozbudowanej scenografii i - często groteskowo powiększonemu - rekwizytowi. Sam mówił: "Życie zmieniam w obraz [...]" i ta myśl odzwierciedla jego intencje. Owa oryginalna idea teatru swoiście plastycznego, zrealizowana w pełni w Teatrze Studio, zasymilowała większość pozateatralnych doświadczeń artysty. W autorskich spektaklach-moralitetach (np. REPLIKA, 1973; GULGUTIERA, 1973; DANTE - na kanwie BOSKIEJ KOMEDII, 1974; CERVANTES, 1976) łączył on nasycony osobistymi refleksjami literacki tekst ze wspomnianą wizjonerską organizacją przestrzeni scenicznej i niesztampowym, intensywnym, ekspresyjnym wyrazem gry swoich aktorów.

w internecie

Biogram pochodzi z portalu www.culture.pl
Początki twórczości malarskiej i graficznej artysty, tak samo jak teatralnej, przypadają na lata 50. O ich charakterze przesądziła powszechna wówczas w Polsce fascynacja sztuką informel. Początkowo Szajna stosował technikę kolażu: do płaszczyzny kompozycji przylepiał niemalarskie materie: zniszczoną skórę, kawałek gumy czy tekstyliów (OBRAZY-DRAMATY). W latach 60. coraz wyraźniej zmierzał w kierunku asamblażu - akcentował fakturę kompozycji, aplikując fragmenty gotowych przedmiotów (np. manekinów). Przedmioty, czy ich fragmenty, nie były tu jednak traktowane jak fetysze - "wota codzienności", ale jak nośniki przekazu dramatycznych treści, ślady traumatycznych doznań (POSTAĆ V, 1962; DWOJE, około 1966). Potrzeba unaocznienia własnych przeżyć, poszukiwanie artystycznej formy, która najlepiej odpowiadałby tej potrzebie, zaowocowały wykreowaniem nowych przestrzeni, których przykładem stała się realizacja w typie environment pt. REMINISCENCJE (1969). W ten sposób autor pragnął również upamiętnić obozową martyrologię polskich artystów. Wykorzystał między innymi "pamiątki przeszłości" - resztki drobnych przedmiotów, fotografie, obozowe "rekwizyty", będące uwiarygodnieniem przekazu. Do tragicznych doświadczeń nawiązał też w malarstwie z lat 80. i 90., w którym odwołał się zarówno do doświadczeń sztuki figuratywnej (cykl ponurych, głównie czarno-białych obrazów MROWISKO, 1978-88; GNOM, 1991), jak ekspresjonizmu abstrakcyjnego (ZAMĘT, 1989). Aktem nieustającego rozrachunku z barbarzyństwem totalitaryzmu (faszyzmu i komunizmu) stała się również aranżacja przestrzenna DRANG NACH OSTEN - DRANG NACH WESTERN (1987).

Szajna reprezentował Polskę między innymi na Biennale w Wenecji (1970 i 1990) oraz Biennale w Sao Paulo (1979 i 1989). Światowy sukces odniósł jednak przede wszystkim jako twórca teatralny. Jest członkiem licznych stowarzyszeń artystycznych. Wielokrotnie był za swoje osiągnięcia w rozmaity sposób honorowany - w kraju i za granicą. Szczególny rozgłos i uznanie zyskał we Włoszech, gdzie kilkakrotnie otrzymywał wysokie nagrody kulturalne (np. Złoty Medal Accademia Italia delle Arti e del Lavoro w Salsomaggiore Terme, 1981). Imię Szajny od 1975 roku nosi teatr przy Slavic Cultural Center w Port Jefferson (Stany Zjednoczone). W roku 1997, z okazji 75. rocznicy urodzin artysty, w jego rodzinnym Rzeszowie, na specjalnie w tym celu adaptowanym teatralnym poddaszu, utworzono stałą ekspozycję jego prac. Zebrana tam kolekcja (malarstwo, rysunek, kompozycje przestrzenne ze spektakli REPLIKA i DANTE) ma charakter retrospektywny, dzięki czemu daje wgląd zarówno w tematykę, jak poetykę tej twórczości.

Spośród opracowań poświęconych Szajnie warto wymienić książkę Jerzego Madeyskiego i Andrzeja Żurowskiego "Szajna" (1992), katalog wystawy monograficznej zorganizowanej z okazji jego 75. urodzin w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku (1997) oraz publikację Janusza Szajny "Józef Szajna i jego świat" (2000).

Małgorzata Kitowska-Łysiak
Instytut Historii Sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Katedra Teorii Sztuki i Historii Doktryn Artystycznych
styczeń 2003

Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Józef Szajna " ?
Fabrykanci i przemysłowcy, twórcy biznesu
 - Majer Bersohn
 - Jan Bersohn
 - Mathias Bersohn
 - Jan Bogumił Bloch
 - Natan Glucksberg
 - Leopold Kronenberg
 - Samuel Orgelbrand
 - Maurycy Orgelbrand
 - Rafał Szeroszowski
 - Szmul Zbytkower
Ludzie nauki
 - Maurycy Allerhand
 - Zygmunt Bauman
 - Majer Bałaban
 - Aleksander Hertz
 - Ludwik Hirszfeld
 - Józef Mieses
 - Szymon Rundstein
 - Sara Szenirer
 - Rafał Taubenszlag
 - Rudolf Taubenszlag
Ludzie sztuki i kultury
 - Jankiel Jakub Adler
 - Szmuel Josef Agnon
 - Miriam Akavia
 - Szalom Asz
 - Aleksander Blonder
 - Menachem Goldberg - Borejsza
 - Roman Brandstaetter
 - Jan Brzechwa
 - Róża Etkin
 - Ida Fink
 - Aleksander Ford
 - Ignacy Friedman
 - Adam Furmański
 - Mordechaj Gebirtig
 - Abraham Goldfaden
 - Leopold Gottlieb
 - Henryk Grynberg
 - Icchak Kacenelson
 - Ester Rachel Kamińska
 - Ida Kamińska
 - Abraham Izaak Kamiński
 - Józef Kamiński
 - Mojżesz Kisling
 - Józef Koffler
 - Mela Muter
 - Abraham Neuman
 - Josef Opatoszu
 - Icchak Lejb Perec
 - Josef Perl
 - Jehoszua Perle
 - Bruno Schulz
 - Kalman Segal
 - Zusman Segałowicz
 - Isaac Baszewis Singer
 - Jonasz Stern
 - Anatol Stern
 - Julian Stryjkowski
 - Gela Szeksztajn-Lichtensztajn
 - Henryk Szeryng
 - Władysław Szpilman
 - Artur Szyk
 - Antoni Słonimski
 - Aleksander Tansman
 - Henryk Wars
 - Jakub Wilner
 - Jakub Witkin
 - Józef Wittlin
Między syjonizmem a asymilacją
 - Szymon Aszkenazy
 - Dawid ben Gurion
 - Henryk Rosmarin
 - Jerzy Borejsza
 - Jakub Trockenhaim
Rabini i cadykowie
 - Juda Liw Ben Bekalela
 - Chafec Chaim
 - Mojżesz Isserles
 - Aszer ben Jechiel
 - Icchak ben Meir Lewi
 - Elimelech z Leżajska
 - Mojżesz Majmonides
 - Dow Ber z Międzyrzecza
 - Mojżesz Nachmanides
 - Eliasz ben Salomon
 - Nachman ben Simcha
 - Baal Szem Tow
W czasach Nocy i Mgły
 - Wiktor Alter
 - Władysław Bartoszewski
 - Adam Czerniaków
 - Marek Edelman
 - Paweł Finder
 - Jakub Herman
 - Jan Karski
 - Janusz Korczak
 - Witold Pilecki
 - Emmanuel Ringelblum
 - Chaim Rumkowski
 - Jacek Różański
 - Józef Szajna

60. ROCZNICA OTWARCIA OBOZOWYCH BRAM

KALENDARIUM

ŚLADY I JUDAICA

ORGANIZACJE
    STOWARZYSZENIA
    FUNDACJE

LUDZIE, SYLWETKI,
    BIOGRAFIE

ŻYCIE ŻYDOWSKIE DZISIAJ

ZAGŁADA

KSIĄŻKI

SŁOWNIK

FORUM DYSKUSYJNE

ODNOŚNIKI

REDAKCJA

MAPA

Instytut Adama Mickiewicza, Wiejska 12a, 00-490 Warszawa
tel. (48-22) 44 76 100, fax. (48-22) 44 76 152; www.iam.pl