Julian Stryjkowski
Urodził się 27 kwietnia 1905 w Stryju jako syn nauczyciela Henryka (Cwi) i Anny (Hannah) z domu Monastyrskiej. Zmarł 8 sierpnia 1996 w Warszawie, gdzie został pochowany na cmentarzu żydowskim.
Uczęszczał do polskiej szkoły czteroklasowej, a następnie do gimnazjum klasycznego w Stryju. Języka hebrajskiego nauczył się w syjonistycznej organizacji skautowej ha-Szomer ha-Cair, do której należał.
W 1924 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył w 1932 obroną rozprawy doktorskiej pt. "Kobieta zbrodniarka w literaturze romantycznej", którą napisał pod kierunkiem prof. Juliusza Kleinera. Praca ta jednak nie ukazała się drukiem. W czasie studiów sympatyzował z ruchem komunistycznym, a w 1934 wstąpił do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy, za co został zatrzymany i bez wyroku pozbawiony wolności od października 1935 do czerwca 1936. Po wyjściu z więzienia wyjechał do Warszawy. Pracował tam jako akwizytor w księgarni i zajął się tłumaczeniem francuskiej powieści L. F. Celine'a "Śmierć na kredyt", której przekład ukazał się w 1937.
Po wybuchu II wojny światowej przyjechał do Lwowa. Tam, po wkroczeniu Armii Czerwonej i zajęciu ziem polskich przez sowietów, pracował jako korektor i reporter w redakcji "Czerwonego Sztandaru", a następnie jako lektor w polskiej rozgłośni lwowskiego radia. W 1941 uciekł w głąb Związku Radzieckiego - przez Tarnopol, Kijów i Stalingrad dotarł do Kujbyszewa. Po nieudanych próbach dołączenia do Armii gen. Andersa, wyjechał do Uzbekistanu, gdzie pracował jako robotnik portowy i rolny, następnie przeniesiono go do podmoskiewskiej fabryki broni. W wyniku interwencji Wandy Wasilewskiej w latach 1943-46 otrzymał pracę w moskiewskiej redakcji tygodnika "Wolna Polska", który był organem Związku Patriotów Polskich. W tygodniku tym przeszedł wszystkie szczeble awansu od korektora do zastępcy redaktora naczelnego, publikował pod pseudonimem Julian Stryjkowski, który po wojnie przyjął jako nazwisko. W tych latach powstały pierwsze fragmenty powieści "Głosy w ciemności", całość nie została jednak opublikowana na skutek interwencji cenzury.
Do Polski wrócił w 1946 i kierował katowickim oddziałem PAP (Państwowej Agencji Prasowej). W latach 1949-52 kierował oddziałem PAP w Rzymie, publikował w tygodniku "Odrodzenie". W 1954 objął stanowisko kierownika działu prozy w miesięczniku "Twórczość", gdzie pracował do 1978, kiedy przeszedł na emeryturę.
Kilkakrotnie odwiedzał Jugosławię, Izrael (1958 i 1978), spędził kilka miesięcy w USA (1969) w środowiskach żydowskich emigrantów z Europy Wschodniej.
Został odznaczony (1955) Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1966 wystąpił z PZPR (Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) wraz z wieloma znaczącymi postaciami polskiego życia intelektualnego i kulturalnego, m.in. Tadeuszem Konwickim i Kazimierzem Brandysem, na znak protestu wobec usunięcia z tejże partii prof. Leszka Kołakowskiego.
Nad trumną pisarza padły z ust Andrzeja Brauna znamienne słowa: "jest się pisarzem w języku, w którym się tworzy", jednak określa się go również mianem "kronikarza żydowskiego losu" i obydwa te określenia dopełniają się wzajemnie. Początkowo pisał w języku jidysz i hebrajskim, jednak cała jego dojrzała twórczość powstała w języku polskim.
|
Problematyka prozy Stryjkowskiego oscyluje wokół kilku zasadniczych dylematów żydowskiego losu w XX wieku: asymilacji i poczucia niejasnej tożsamości wykorzenionego Żyda, osobliwości "sztetł" stanowiącego swoiste "Jeruzalem czasu wygnania", motyw Ahaswera - Żyda Wiecznego Tułacza, który przez autora przefiltrowany został przez osobistą perspektywę błądzenia pomiędzy ideologiami; wreszcie ostatnim wielkim tematem jego twórczości pozostaje Holocaust.
Powieści pt. "Bieg do Fragala" opublikowanej w 1951, z powodu której musiał opuścić Włochy, a za którą otrzymał nagrodę państwową, nie wypierał się, jednak świadom był jej ułomności jako zaangażowanego ideowo prokomunistycznego produkcyjniaka. Swoją fascynację komunizmem tłumaczył po latach jako nadzieję na zmieszanie się z wielonarodową masą komunistów i pozbycie się w ten sposób napiętnowania społecznego, jakie napotykało Żydów. Akcentując eskapistyczny charakter swych związków z komunizmem wypierał ze świadomości wszystkie niekorzystne dla siebie fakty, określając swoją winę jako pewnego rodzaju kalectwo, utratę kontroli nad swoim życiem.
Napisał "Tetralogię galicyjską" - "Głosy w ciemności" (powstawały w latach 1943-46; drukowane w odcinkach w "Twórczości" 1955; wydane w formie książkowej w 1956), "Austeria" (1966), "Sen Azrila" (1975) i "Echo" (1988). Zrekonstruował w niej zapamiętany z dzieciństwa obraz życia kresowych Żydów z początku XX wieku, by jak się wyraził w rozmowach z Piotrem Szewcem, postawić "nagrobek narodowi w miarę swoich sił". Nie jest to jednakże proza sentymentalnego powrotu do kraju lat dziecinnych, ale przede wszystkim rozrachunek z własnym dzieciństwem i młodością, poszukiwanie przyczyn rozpadu żydowskiego świata nie tylko w brutalności historii, ale w rozpadzie tradycji i rodziny, co Stryjkowski postrzegał jako główny powód dezintegracji środowiska żydowskiego.
Wydał ponadto powieść historyczną pt. "Przybysz z Narbony"(1973;1983), której akcja toczy się u schyłku wieku XV w Hiszpanii opatrzoną mottem: "Powstańcom Getta Warszawskiego poświęcam", które stanowi sygnał dla czytelnika, że kostium historyczny to parabola pozwalająca pogłębić literacki opis Holocaustu. Opublikował także tom wspomnień "Czarna róża" (1962), powieści o charakterze autobiograficznym "Wielki strach" (1980) i "Wielki strach. To samo, ale inaczej" (1990). Ukazały się również tomy opowiadań: "Imię własne" (1961), "Syriusz: wybór opowiadań" (1984), oraz "Milczenie" (1993), a także utwory inspirowane genologią i tematyką biblijną jak "Na wierzbach nasze skrzypce" (1974), czy "Sodoma".
Osobnym zjawiskiem jest tzw. "Tryptyk biblijny" "Odpowiedź" (1982), "Król Dawid żyje!" (1984) i "Juda Makabi" (1986) stanowiący przykład twórczości o charakterze apokryficznym, w takim rozumieniu, że apokryf programowo zostaje pozbawiony jakichkolwiek elementów herezji, jednak wartość artystyczna tych utworów broni się tylko wówczas, kiedy czytane są one w kontekście biografii pisarza, który "przepowiada samemu sobie", nie różnią się one bowiem od wszelkich innych powieści z tezą.
W 1991 ukazał się tom "Ocalony na Wschodzie" będący zapisem rozmowy-rzeki Piotra Szewca z Julianem Stryjkowskim.
(asw)
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Julian Stryjkowski" ?
|
|