Mordechaj Gebirtig
Właśc. Bertig Mordechaj, urodził się w 1877 w biednej rodzinie żydowskiej na krakowskim Kazimierzu. Po paru latach nauki w chederze terminował u stolarza, ucząc się zawodu. Młodość spędził wśród robotników, co z pewnością wpłynęło na jego późniejsze poglądy polityczne, kierując jego sympatię w stronę socjaldemokratów.
W roku 1905 opublikował wiersz "Strajk generalny" w żydowskim tygodniku "Socjaldemokrat", ukazującym się w Krakowie. W tym czasie działał już jako aktor i reżyser w amatorskim teatrze żydowskim, którego był najprawdopodobniej założycielem. Teatr ten prezentował dobry poziom artystyczny, o czym świadczą recenzje wybitnego żydowskiego poety, Adama Rajzena, publikowane w krakowskim dzienniku "Dos Jidisze Wort". Scena nie była jednak jego przeznaczeniem. Oddał się twórczości pisarskiej podejmując problematykę społeczną, atakując bogate sfery żydowskie i krytykując niesprawiedliwość społeczną.
W czasie I wojny światowej Gebirtig nie brał udziału w walkach ze względu na chorobę serca, służył natomiast w charakterze sanitariusza w szpitalu wojskowym w Krakowie. Po wojnie pracował w warsztacie stolarsko-tapicerskim u swego brata Leona. Zyskał popularność w kręgach proletariackiego Bundu, brał udział w zebraniach koła literatów żydowskich, gdzie prezentował swoje utwory. Odzew, z jakim się one spotykały, skłonił przyjaciół do wydania w 1920 r. tomiku jego wierszy pt. "Folstimlech" (Na ludową nutę).
W tym samym czasie piosenki Gebirtiga cieszyły się rosnącą popularnością na scenie "Strzecha Robotnicza". Latem 1921 piosenki te, zwłaszcza "Kinderjon" (Dziecięce Lata) i "Huliet kinderlech" (Bawcie się, bawcie dziateczki) usłyszała koncertująca w Krakowie aktorka amerykańska Molly Picon i zachwycona ich urodą - włączyła je do swego repertuaru.
Wkrótce potem (1923) amerykański menager teatralny Boaz Young zakupił te pieśni i włączył je do operetki Mosze Szora "Rumuńskie wesele", wystawionej w Warszawie w 1923. Zdaniem krytyków, zdobyła ona sukces właśnie dzięki piosenkom Gebirtiga, którego nazwano "trubadurem z Galicji".
|
Twórczość Gebirtiga nie była wzorowana na kabarecie polskim, którego prawie nie znał, rozwijała się na płaszczyźnie obyczajowo-społecznej i folklorystyczno-żydowskiej. Twórca zdawał sobie sprawę, że jego teksty nie przez wszystkich mogą być przyjęte ze zrozumieniem i aprobatą. Nie chciał jednak zdradzać ani swych idei, ani artystycznej natury broniącej się przed twórczością określaną jako szmonces - żartobliwą, erotyczną, często pozbawioną wszelkiej ideologii. W miarę rozwijania współpracy z kabaretami musiał jednak odejść od bojowego, proletariackiego tonu swych pierwszych wierszy. Pozostał wierny tematyce, ukazywał ją jednak z bardziej obyczajowej, ludzkiej perspektywy, niejednokrotnie sentymentalnej (np. w jego kołysankach matki kołyszące dzieci do snu są biedne i przepracowane, samotne, martwiące się o mężów, którzy wyemigrowali do Ameryki za chlebem).
Czas i okoliczności powstania najbardziej chyba znanej pieśni: "S'brent, undzer sztetł brent" (Gore, nasze miasteczko, gore), która stała się nieoficjalnym hymnem walczących gett, budzą kontrowersje wśród znawców twórczości Gebirtiga. Rozpowszechnił się pogląd jakoby utwór ten powstał pod wpływem wieści o pogromie Żydów w Przytyku. Z pewnością fakt ten był szeroko dyskutowany i głęboko przeżyty przez rodzinę Gebirtigów, jednak nie należy sprowadzać tej pieśni jedynie do wymiaru doraźnego komentarza. W kontekście twórczości Gebirtiga brzmi ona jak głos prorocki, zapowiadający mający nadejść koszmar.
W czasie okupacji niemieckiej przebywał w getcie krakowskim, gdzie zaprzyjaźnił się z Abrahamem Neumanem. Od października 1940 przebywał w getcie w podkrakowskich Łagiewnikach. Nadal tworzył, głównie dla córki, znanej wówczas pieśniarki występującej m.in. w kawiarni "Polonia". Zamordowany przez nazistów w czasie akcji deportacyjnej w 1942.
Pozostały wiersze i piosenki, które ożyły na deskach Państwowego Teatru Żydowskiego w Warszawie w przedstawieniu Der trubadur fun Galicje (Trubadur z Galicji) w reżyserii Gołdy Tencer (premiera 4 IV 1992). Ukazało się kilka zbiorów pieśni: "Fołksstimłech" (Na ludową nutę, Kraków 1910), "Majne lider" (Moje pieśni, Wilno 1936), "S'brant Gore" (Kraków 1936), "Wiersze wybrane" (Buenos Aires 1954).
Szczegóły dotyczące biografii znaleźć można w książce Natana Grossa, Żydowski bard. Gawęda o życiu i twórczości Mordechaja Gebirtiga, Kraków 2000.
(asw)
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Mordechaj Gebirtig" ?
|
|