SERWIS INFORMACYJNY     

LUDZIE SYLWETKI BIOGRAFIE

Mordechaj Gebirtig

Właśc. Bertig Mordechaj, urodził się w 1877 w biednej rodzinie żydowskiej na krakowskim Kazimierzu. Po paru latach nauki w chederze terminował u stolarza, ucząc się zawodu. Młodość spędził wśród robotników, co z pewnością wpłynęło na jego późniejsze poglądy polityczne, kierując jego sympatię w stronę socjaldemokratów.

W roku 1905 opublikował wiersz "Strajk generalny" w żydowskim tygodniku "Socjaldemokrat", ukazującym się w Krakowie. W tym czasie działał już jako aktor i reżyser w amatorskim teatrze żydowskim, którego był najprawdopodobniej założycielem. Teatr ten prezentował dobry poziom artystyczny, o czym świadczą recenzje wybitnego żydowskiego poety, Adama Rajzena, publikowane w krakowskim dzienniku "Dos Jidisze Wort". Scena nie była jednak jego przeznaczeniem. Oddał się twórczości pisarskiej podejmując problematykę społeczną, atakując bogate sfery żydowskie i krytykując niesprawiedliwość społeczną.

W czasie I wojny światowej Gebirtig nie brał udziału w walkach ze względu na chorobę serca, służył natomiast w charakterze sanitariusza w szpitalu wojskowym w Krakowie. Po wojnie pracował w warsztacie stolarsko-tapicerskim u swego brata Leona. Zyskał popularność w kręgach proletariackiego Bundu, brał udział w zebraniach koła literatów żydowskich, gdzie prezentował swoje utwory. Odzew, z jakim się one spotykały, skłonił przyjaciół do wydania w 1920 r. tomiku jego wierszy pt. "Folstimlech" (Na ludową nutę).

W tym samym czasie piosenki Gebirtiga cieszyły się rosnącą popularnością na scenie "Strzecha Robotnicza". Latem 1921 piosenki te, zwłaszcza "Kinderjon" (Dziecięce Lata) i "Huliet kinderlech" (Bawcie się, bawcie dziateczki) usłyszała koncertująca w Krakowie aktorka amerykańska Molly Picon i zachwycona ich urodą - włączyła je do swego repertuaru.

Wkrótce potem (1923) amerykański menager teatralny Boaz Young zakupił te pieśni i włączył je do operetki Mosze Szora "Rumuńskie wesele", wystawionej w Warszawie w 1923. Zdaniem krytyków, zdobyła ona sukces właśnie dzięki piosenkom Gebirtiga, którego nazwano "trubadurem z Galicji".
Twórczość Gebirtiga nie była wzorowana na kabarecie polskim, którego prawie nie znał, rozwijała się na płaszczyźnie obyczajowo-społecznej i folklorystyczno-żydowskiej. Twórca zdawał sobie sprawę, że jego teksty nie przez wszystkich mogą być przyjęte ze zrozumieniem i aprobatą. Nie chciał jednak zdradzać ani swych idei, ani artystycznej natury broniącej się przed twórczością określaną jako szmonces - żartobliwą, erotyczną, często pozbawioną wszelkiej ideologii. W miarę rozwijania współpracy z kabaretami musiał jednak odejść od bojowego, proletariackiego tonu swych pierwszych wierszy. Pozostał wierny tematyce, ukazywał ją jednak z bardziej obyczajowej, ludzkiej perspektywy, niejednokrotnie sentymentalnej (np. w jego kołysankach matki kołyszące dzieci do snu są biedne i przepracowane, samotne, martwiące się o mężów, którzy wyemigrowali do Ameryki za chlebem).

Czas i okoliczności powstania najbardziej chyba znanej pieśni: "S'brent, undzer sztetł brent" (Gore, nasze miasteczko, gore), która stała się nieoficjalnym hymnem walczących gett, budzą kontrowersje wśród znawców twórczości Gebirtiga. Rozpowszechnił się pogląd jakoby utwór ten powstał pod wpływem wieści o pogromie Żydów w Przytyku. Z pewnością fakt ten był szeroko dyskutowany i głęboko przeżyty przez rodzinę Gebirtigów, jednak nie należy sprowadzać tej pieśni jedynie do wymiaru doraźnego komentarza. W kontekście twórczości Gebirtiga brzmi ona jak głos prorocki, zapowiadający mający nadejść koszmar.

W czasie okupacji niemieckiej przebywał w getcie krakowskim, gdzie zaprzyjaźnił się z Abrahamem Neumanem. Od października 1940 przebywał w getcie w podkrakowskich Łagiewnikach. Nadal tworzył, głównie dla córki, znanej wówczas pieśniarki występującej m.in. w kawiarni "Polonia". Zamordowany przez nazistów w czasie akcji deportacyjnej w 1942.

Pozostały wiersze i piosenki, które ożyły na deskach Państwowego Teatru Żydowskiego w Warszawie w przedstawieniu Der trubadur fun Galicje (Trubadur z Galicji) w reżyserii Gołdy Tencer (premiera 4 IV 1992). Ukazało się kilka zbiorów pieśni: "Fołksstimłech" (Na ludową nutę, Kraków 1910), "Majne lider" (Moje pieśni, Wilno 1936), "S'brant Gore" (Kraków 1936), "Wiersze wybrane" (Buenos Aires 1954).

Szczegóły dotyczące biografii znaleźć można w książce Natana Grossa, Żydowski bard. Gawęda o życiu i twórczości Mordechaja Gebirtiga, Kraków 2000.
(asw)

Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Mordechaj Gebirtig" ?
Fabrykanci i przemysłowcy, twórcy biznesu
 - Majer Bersohn
 - Jan Bersohn
 - Mathias Bersohn
 - Jan Bogumił Bloch
 - Natan Glucksberg
 - Leopold Kronenberg
 - Samuel Orgelbrand
 - Maurycy Orgelbrand
 - Rafał Szeroszowski
 - Szmul Zbytkower
Ludzie nauki
 - Maurycy Allerhand
 - Zygmunt Bauman
 - Majer Bałaban
 - Aleksander Hertz
 - Ludwik Hirszfeld
 - Józef Mieses
 - Szymon Rundstein
 - Sara Szenirer
 - Rafał Taubenszlag
 - Rudolf Taubenszlag
Ludzie sztuki i kultury
 - Jankiel Jakub Adler
 - Szmuel Josef Agnon
 - Miriam Akavia
 - Szalom Asz
 - Aleksander Blonder
 - Menachem Goldberg - Borejsza
 - Roman Brandstaetter
 - Jan Brzechwa
 - Róża Etkin
 - Ida Fink
 - Aleksander Ford
 - Ignacy Friedman
 - Adam Furmański
 - Mordechaj Gebirtig
 - Abraham Goldfaden
 - Leopold Gottlieb
 - Henryk Grynberg
 - Icchak Kacenelson
 - Ester Rachel Kamińska
 - Ida Kamińska
 - Abraham Izaak Kamiński
 - Józef Kamiński
 - Mojżesz Kisling
 - Józef Koffler
 - Mela Muter
 - Abraham Neuman
 - Josef Opatoszu
 - Icchak Lejb Perec
 - Josef Perl
 - Jehoszua Perle
 - Bruno Schulz
 - Kalman Segal
 - Zusman Segałowicz
 - Isaac Baszewis Singer
 - Jonasz Stern
 - Anatol Stern
 - Julian Stryjkowski
 - Gela Szeksztajn-Lichtensztajn
 - Henryk Szeryng
 - Władysław Szpilman
 - Artur Szyk
 - Antoni Słonimski
 - Aleksander Tansman
 - Henryk Wars
 - Jakub Wilner
 - Jakub Witkin
 - Józef Wittlin
Między syjonizmem a asymilacją
 - Szymon Aszkenazy
 - Dawid ben Gurion
 - Henryk Rosmarin
 - Jerzy Borejsza
 - Jakub Trockenhaim
Rabini i cadykowie
 - Juda Liw Ben Bekalela
 - Chafec Chaim
 - Mojżesz Isserles
 - Aszer ben Jechiel
 - Icchak ben Meir Lewi
 - Elimelech z Leżajska
 - Mojżesz Majmonides
 - Dow Ber z Międzyrzecza
 - Mojżesz Nachmanides
 - Eliasz ben Salomon
 - Nachman ben Simcha
 - Baal Szem Tow
W czasach Nocy i Mgły
 - Wiktor Alter
 - Władysław Bartoszewski
 - Adam Czerniaków
 - Marek Edelman
 - Paweł Finder
 - Jakub Herman
 - Jan Karski
 - Janusz Korczak
 - Witold Pilecki
 - Emmanuel Ringelblum
 - Chaim Rumkowski
 - Jacek Różański
 - Józef Szajna

60. ROCZNICA OTWARCIA OBOZOWYCH BRAM

KALENDARIUM

ŚLADY I JUDAICA

ORGANIZACJE
    STOWARZYSZENIA
    FUNDACJE

LUDZIE, SYLWETKI,
    BIOGRAFIE

ŻYCIE ŻYDOWSKIE DZISIAJ

ZAGŁADA

KSIĄŻKI

SŁOWNIK

FORUM DYSKUSYJNE

ODNOŚNIKI

REDAKCJA

MAPA

Instytut Adama Mickiewicza, Wiejska 12a, 00-490 Warszawa
tel. (48-22) 44 76 100, fax. (48-22) 44 76 152; www.iam.pl