Tykocin
Atrakcje turystyczne
Rynek z pomnikiem Stefana Czarnieckiego (1763); wspaniały zespół klasztorny pomisjonarski fundacji J.K. Branickiego z kościołem Świętej Trójcy (1742–1749); alumnat wojskowy (1634–1638); domy z XVIII i XIX w.; pozostałości renesansowego zamku Zygmunta Augusta, - na prawym brzegu Narwi.
Tykocin jest z pewnością najbardziej godnym odwiedzenia żydowskim miasteczkiem na Podlasiu. Żydzi zjawili się tu w 1522 r.; sprowadził ich wojewoda wileński i trocki Olbracht Gasztołd dla rozwoju handlu i rzemiosła w okolicy. W przedsięwzięciu pomagali królowie polscy – Stefan Batory przywilejem w 1576 r. i Władysław IV w 1633 r. Kahał tykociński doszedł do wielkiego znaczenia – obejmował starozakonnych w promieniu 150 km i odgrywał ważną rolę w Sejmie Żydów Litewskich. W II połowie XIX w. Tykocin zaczął przegrywać konkurencję z Białymstokiem i rozpoczął się upadek miasta. Największy udział Żydów wśród mieszkańców przypadł na połowę XIX w. (ponad 60%), potem nasiliła się emigracja związana z kryzysem gospodarczym po ominięciu Tykocina przez linię kolejową. Przed II wojną światową Żydzi stanowili 44% ludności – około 2 tys. osób. Utrzymywali się m.in. z produkcji tałesów. Działała szkoła hebrajska, a także młodzieżówka syjonistyczna He-chaluc. Ostatnim rabinem był Abraham Zwi Pinchos. Zagłada nadeszła 5 VIII 1941 r.: Niemcy rozstrzelali 1400 osób, pozostałych wywieźli do getta w Białymstoku.
Dzisiejszy wygląd Tykocina, foto: A.Olej&K. Kobus:
Żydzi mieszkali w okolicach rynku żydowskiego i Wielkiej Synagogi w zachodniej dzielnicy Kaczorowo, wzdłuż ulic Holendry i Piłsudskiego. Instytucje gminne: dom rabina, mniejsze domy modlitwy i łaźnia, skupiały się przy ujściu do Narwi rzeczki Motławy.
Spacer po Tykocinie (około godziny) to nieodzowna część wycieczki. Najciekawsze z ulic to Piłsudskiego i Kaczorowska. Naprzeciwko synagogi, na ul. Piłsudskiego wmurowano tablicę upamiętniającą Markusa Zamenhofa, ojca Ludwika. Dom przy Kaczorowskiej 1 zdobi gwiazda Dawida.
Tykociński kirkut leży za betonowym ogrodzeniem na końcu ul. Piłsudskiego. Na sporym placu pozostało wiele nieczytelnych, poprzewracanych nagrobków. Przy drodze na Łopuchowo (jeżdżą tam taksówki z przystanku PKS) znajduje się miejsce egzekucji, na którym wzniesiono pomnik pamięci.
Wielka Synagoga (ha-Godol Bejt ha-Kneset)
Widok synagogi, foto: A.Olej&K. Kobus:
Bóżnicę wzniesiono w miejscu drewnianej poprzedniczki, w centrum żydowskiej dzielnicy Kaczorowo, na istniejącej tu wówczas wyspie. Jej budowa podyktowana była chęcią wzniesienia domu modlitwy godnego miejscowego kahału okręgowego, któremu podlegały m.in. Białystok i Grajewo. Wedle niektórych źródeł wzorowana jest na warownej synagodze z Pińska z 1640 r. Zbudowano ją na planie kwadratu 18 na 18 m. W narożniku północno-wschodnim znajduje się wieża. Bóżnica pełniła wiele ról, była m.in. siedzibą kahału i sądu, a wieża służyła jako więzienie. Stanowiła w XVII i XVIII w. wielki ośrodek intelektualny. Działali tu talmudyści: Menachem Dawid ben Icchak – uczeń Mojżesza Isserlesa (Remu) z Krakowa, Szmuel Eliezer ben Jehuda ha-Lewi Edels, Joszua ben Josef, Elijahu Szapira oraz Eliezer Rokeach. Wyremontowana w latach 40. XIX w., znana była z bogatego wyposażenia m.in. cennych parochetów. Elementy wyposażenia zagrabili Niemcy podczas II wojny światowej. Splądrowaną synagogę odrestaurowano w latach 70. XX w., przeznaczając na muzeum. Nie odbudowano wówczas pobliskich kramnic.
|
w internecie
Teksty prezentowane obok pochodzą z przewodnika Śladami Żydów polskich" autorstwa Adama Dylewskiego, wydanego przez wydawnictwo "Pascal".
Wejście prowadzi przez obszerny pulisz (przedsionek), mieszczący niegdyś kahał i sąd. Stąd schodzi się do sali wielkiej, przeznaczonej wyłącznie dla mężczyzn. Obniżenie poziomu posadzki jest realizacją słów psalmisty: Z głębokości wołam do ciebie, Panie! – sala ma 9 m wysokości. Ekspozycja prezentowana w bóżnicy należy do najciekawszych wystaw judaistycznych w Polsce. Centralne miejsce zajmuje bima. Nie ma na niej, wbrew informacjom niektórych źródeł, fotela do obrzezania.
Wnętrze synagogi i bima, foto: A.Olej&K. Kobus:
Sklepienie jest dziewięciopolowe, charakterystyczne dla Polski. Uwagę przykuwają inskrypcje naścienne (teksty biblijne po aramejsku i hebrajsku) oraz dekoracja malarska w formie wici roślinnych i przedstawień miejscowych zwierząt. W budowli wciąż dokonuje się nowych odkryć. Spod odkuwanych warstw ukazują się elementy najstarsze i najbardziej oryginalne.
Częściowo odtworzono wyposażenie, m.in. świeczniki na podstawie przedwojennych zdjęć Szymona Zajczyka. Parochet jest zupełnie nowy (dar rabina Schudricha i Fundacji Laudera). Zadziwia kolekcja rzemiosła artystycznego. Są tu m.in. srebrne besaminki, ośmiopłomienne lampki chanukowe, naczynia używane podczas święta Pesach. Zwracają uwagę filakterie – pudełeczka ze skóry, do których wkładano przepisane na pergaminie wersety z Pisma Świętego. Podczas modlitwy filakterie przymocowuje się do lewej ręki i czoła.
Budowla obok synagogi, mieszcząca muzeum i restaurację Tejsza, to dom talmudyczny (bejt ha-midrasz) wzniesiony w latach 1772–1798, całkowicie zniszczony w czasie II wojny światowej. Odbudowano go w 1972 r. Kryty dwuspadowym dachem polskim budynek został przebudowany podczas niedawnego remontu.
Muzeum w Tykocinie – Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Kozia 2; %85 7181626. Synagoga otwarta 10.00–17.00, z wyj. pn. i pt. oraz dni poświątecznych. Ostatni zwiedzający wpuszczani są o 16.30. Bilet normalny 5 zł, ulgowy 3 zł; w sb. wstęp bezpł.
Z dziejami Tykocina związana jest postać Riwki Tiktiner (dosł. Rebeka Tykocińska; I połowa XVI w.), jednej z nielicznych kobiet, jakie znalazły uznanie jako autorytety religijne judaizmu. Jako córka tykocińskiego rabina Majera poznała hebrajski i odbyła studia nad Torą. Ogłosiła dzieło Meneket Riwka (Karmicielka Rebeka) traktujące o wychowaniu dzieci i obowiązkach kobiet. Książka, opublikowana w 1609 r. w Pradze i w 1618 r. w Krakowie, ukazała się w języku jidysz, aby dotrzeć do jak największej liczby niewykształconych czytelniczek. Niezwykła na owe czasy postać Riwki Tiktiner budziła zainteresowanie w Europie. W 1719 r. wydano w Niemczech monografię De Rebecca Polona eruditarum in gente Judaica Foeminarium rariori exemplo (O Rebece Polskiej, najrzadszym uczonych niewiast z narodu żydowskiego przykładzie).
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Tykocin" ?
|
|