SERWIS INFORMACYJNY     

ŚLADY I JUDAICA

Tykocin


Atrakcje turystyczne
Rynek z pomnikiem Stefana Czarnieckiego (1763); wspaniały zespół klasztorny pomisjonarski fundacji J.K. Branickiego z kościołem Świętej Trójcy (1742–1749); alumnat wojskowy (1634–1638); domy z XVIII i XIX w.; pozostałości renesansowego zamku Zygmunta Augusta, - na prawym brzegu Narwi.

Tykocin jest z pewnością najbardziej godnym odwiedzenia żydowskim miasteczkiem na Podlasiu. Żydzi zjawili się tu w 1522 r.; sprowadził ich wojewoda wileński i trocki Olbracht Gasztołd dla rozwoju handlu i rzemiosła w okolicy. W przedsięwzięciu pomagali królowie polscy – Stefan Batory przywilejem w 1576 r. i Władysław IV w 1633 r. Kahał tykociński doszedł do wielkiego znaczenia – obejmował starozakonnych w promieniu 150 km i odgrywał ważną rolę w Sejmie Żydów Litewskich. W II połowie XIX w. Tykocin zaczął przegrywać konkurencję z Białymstokiem i rozpoczął się upadek miasta. Największy udział Żydów wśród mieszkańców przypadł na połowę XIX w. (ponad 60%), potem nasiliła się emigracja związana z kryzysem gospodarczym po ominięciu Tykocina przez linię kolejową. Przed II wojną światową Żydzi stanowili 44% ludności – około 2 tys. osób. Utrzymywali się m.in. z produkcji tałesów. Działała szkoła hebrajska, a także młodzieżówka syjonistyczna He-chaluc. Ostatnim rabinem był Abraham Zwi Pinchos. Zagłada nadeszła 5 VIII 1941 r.: Niemcy rozstrzelali 1400 osób, pozostałych wywieźli do getta w Białymstoku.

Dzisiejszy wygląd Tykocina, foto: A.Olej&K. Kobus:

Żydzi mieszkali w okolicach rynku żydowskiego i Wielkiej Synagogi w zachodniej dzielnicy Kaczorowo, wzdłuż ulic Holendry i Piłsudskiego. Instytucje gminne: dom rabina, mniejsze domy modlitwy i łaźnia, skupiały się przy ujściu do Narwi rzeczki Motławy.
Spacer po Tykocinie (około godziny) to nieodzowna część wycieczki. Najciekawsze z ulic to Piłsudskiego i Kaczorowska. Naprzeciwko synagogi, na ul. Piłsudskiego wmurowano tablicę upamiętniającą Markusa Zamenhofa, ojca Ludwika. Dom przy Kaczorowskiej 1 zdobi gwiazda Dawida.
Tykociński kirkut leży za betonowym ogrodzeniem na końcu ul. Piłsudskiego. Na sporym placu pozostało wiele nieczytelnych, poprzewracanych nagrobków. Przy drodze na Łopuchowo (jeżdżą tam taksówki z przystanku PKS) znajduje się miejsce egzekucji, na którym wzniesiono pomnik pamięci.

Wielka Synagoga (ha-Godol Bejt ha-Kneset)

Widok synagogi, foto: A.Olej&K. Kobus:

Bóżnicę wzniesiono w miejscu drewnianej poprzedniczki, w centrum żydowskiej dzielnicy Kaczorowo, na istniejącej tu wówczas wyspie. Jej budowa podyktowana była chęcią wzniesienia domu modlitwy godnego miejscowego kahału okręgowego, któremu podlegały m.in. Białystok i Grajewo. Wedle niektórych źródeł wzorowana jest na warownej synagodze z Pińska z 1640 r. Zbudowano ją na planie kwadratu 18 na 18 m. W narożniku północno-wschodnim znajduje się wieża. Bóżnica pełniła wiele ról, była m.in. siedzibą kahału i sądu, a wieża służyła jako więzienie. Stanowiła w XVII i XVIII w. wielki ośrodek intelektualny. Działali tu talmudyści: Menachem Dawid ben Icchak – uczeń Mojżesza Isserlesa (Remu) z Krakowa, Szmuel Eliezer ben Jehuda ha-Lewi Edels, Joszua ben Josef, Elijahu Szapira oraz Eliezer Rokeach. Wyremontowana w latach 40. XIX w., znana była z bogatego wyposażenia m.in. cennych parochetów. Elementy wyposażenia zagrabili Niemcy podczas II wojny światowej. Splądrowaną synagogę odrestaurowano w latach 70. XX w., przeznaczając na muzeum. Nie odbudowano wówczas pobliskich kramnic.

zobacz także

Podlasie
Białystok
Krynki
Sejny

Zapraszamy do wzięcia udziału w forum dyskusyjnym na temat:
Żydzi na Podlasiu

w internecie

Teksty prezentowane obok pochodzą z przewodnika Śladami Żydów polskich" autorstwa Adama Dylewskiego, wydanego przez wydawnictwo "Pascal".
Wejście prowadzi przez obszerny pulisz (przedsionek), mieszczący niegdyś kahał i sąd. Stąd schodzi się do sali wielkiej, przeznaczonej wyłącznie dla mężczyzn. Obniżenie poziomu posadzki jest realizacją słów psalmisty: Z głębokości wołam do ciebie, Panie! – sala ma 9 m wysokości. Ekspozycja prezentowana w bóżnicy należy do najciekawszych wystaw judaistycznych w Polsce. Centralne miejsce zajmuje bima. Nie ma na niej, wbrew informacjom niektórych źródeł, fotela do obrzezania.

Wnętrze synagogi i bima, foto: A.Olej&K. Kobus:

Sklepienie jest dziewięciopolowe, charakterystyczne dla Polski. Uwagę przykuwają inskrypcje naścienne (teksty biblijne po aramejsku i hebrajsku) oraz dekoracja malarska w formie wici roślinnych i przedstawień miejscowych zwierząt. W budowli wciąż dokonuje się nowych odkryć. Spod odkuwanych warstw ukazują się elementy najstarsze i najbardziej oryginalne.
Częściowo odtworzono wyposażenie, m.in. świeczniki na podstawie przedwojennych zdjęć Szymona Zajczyka. Parochet jest zupełnie nowy (dar rabina Schudricha i Fundacji Laudera). Zadziwia kolekcja rzemiosła artystycznego. Są tu m.in. srebrne besaminki, ośmiopłomienne lampki chanukowe, naczynia używane podczas święta Pesach. Zwracają uwagę filakterie – pudełeczka ze skóry, do których wkładano przepisane na pergaminie wersety z Pisma Świętego. Podczas modlitwy filakterie przymocowuje się do lewej ręki i czoła.

Budowla obok synagogi, mieszcząca muzeum i restaurację Tejsza, to dom talmudyczny (bejt ha-midrasz) wzniesiony w latach 1772–1798, całkowicie zniszczony w czasie II wojny światowej. Odbudowano go w 1972 r. Kryty dwuspadowym dachem polskim budynek został przebudowany podczas niedawnego remontu.
Muzeum w Tykocinie – Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Kozia 2; %85 7181626. Synagoga otwarta 10.00–17.00, z wyj. pn. i pt. oraz dni poświątecznych. Ostatni zwiedzający wpuszczani są o 16.30. Bilet normalny 5 zł, ulgowy 3 zł; w sb. wstęp bezpł.

Z dziejami Tykocina związana jest postać Riwki Tiktiner (dosł. Rebeka Tykocińska; I połowa XVI w.), jednej z nielicznych kobiet, jakie znalazły uznanie jako autorytety religijne judaizmu. Jako córka tykocińskiego rabina Majera poznała hebrajski i odbyła studia nad Torą. Ogłosiła dzieło Meneket Riwka (Karmicielka Rebeka) traktujące o wychowaniu dzieci i obowiązkach kobiet. Książka, opublikowana w 1609 r. w Pradze i w 1618 r. w Krakowie, ukazała się w języku jidysz, aby dotrzeć do jak największej liczby niewykształconych czytelniczek. Niezwykła na owe czasy postać Riwki Tiktiner budziła zainteresowanie w Europie. W 1719 r. wydano w Niemczech monografię De Rebecca Polona eruditarum in gente Judaica Foeminarium rariori exemplo (O Rebece Polskiej, najrzadszym uczonych niewiast z narodu żydowskiego przykładzie).

Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Tykocin" ?
Małopolska
 - Biecz
 - Bobowa
 - Brzesko
 - Dukla
 - Dąbrowa Tarnowska
 - Jarosław
 - Kraków i Kazimierz
 - Lelów
 - Lesko
 - Leżajsk
 - Nowy Sącz
 - Oświęcim
 - Przemyśl
 - Rymanów
 - Rzeszów
 - Sanok
 - Sieniawa
 - Tarnów
 - Łańcut
Podlasie
 - Białystok
 - Krynki
 - Sejny
 - Tykocin
Warszawa
 - Ferma w Grochowie-Witolinie
 - Pomnik Bohaterów Getta
 - Pomnik Żegoty
 - Sienna 55 - Złota 62
 - Synagoga Nożyków
 - Synagoga na Pradze
 - Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów
 - Szpital Starozakonnych
 - Szpital Starozakonnych na Pradze
Ziemia lubelska
 - Izbica
 - Kazimierz Dolny
 - Kock
 - Kraśnik
 - Lubartów
 - Lublin
 - Parczew
 - Sobibór
 - Szczebrzeszyn
 - Włodawa
 - Zamość
 - Łęczna

GMINA ŻYDOWSKA NA WYBRZEŻU

KALENDARIUM

ŚLADY I JUDAICA

ORGANIZACJE
    STOWARZYSZENIA
    FUNDACJE

LUDZIE, SYLWETKI,
    BIOGRAFIE

ŻYCIE ŻYDOWSKIE DZISIAJ

ZAGŁADA

KSIĄŻKI

SŁOWNIK

FORUM DYSKUSYJNE

ODNOŚNIKI

REDAKCJA

MAPA

Instytut Adama Mickiewicza, Wiejska 12a, 00-490 Warszawa
tel. (48-22) 44 76 100, fax. (48-22) 44 76 152; www.iam.pl