SERWIS INFORMACYJNY     

SŁOWNIK

Emancypacja

emancypacja. Dążenia Żydów do równouprawnienia, czyli uzyskania tych samych praw cywilnych i obywatelskich co reszta społeczeństwa, ujawniły się w Europie Zachodniej w XVIII w. wraz z emancypacyjnymi dążeniami mieszczan i chłopów. Były częścią reform postulowanych przez europejskie oświecenie, wprowadzonych w życie przez rewolucję franc. E. Żydów nie została przyjęta automatycznie, wraz z uchwaleniem Deklaracji praw człowieka i obywatela, lecz wymagała osobnego edyktu Konstytuanty franc. (27 IX 1791), później kilkakrotnie podważanego (m.in. w czasach napoleońskich). Jedynie w kalwińskiej Holandii Żydzi, zwł. pochodzenia sefardyjskiego, cieszyli się prawie całkowitą wolnością już w XVII w. Stany Zjednoczone były pierwszym krajem, który uchwalił pełne równouprawnienie wszystkich mieszkańców, bez względu na ich wyznanie, w Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych z 4 VII 1776. W Polsce próby reformy położenia prawnego Żydów podjął Sejm Czteroletni (1788–92), nie bez silnej opozycji konserwatywnych posłów. W przygotowaniu reform dużą rolę odegrali pol. masoni, czerpiący wzory z rewolucyjnej Francji. Konstytucja 3 Maja (1791) zrównała prawa Żydów z prawami mieszczan, nie zniosła jednak ustroju stanowego ani licznych ograniczeń obowiązujących niższe stany. Z powodu rozbiorów uchwały Konstytucji nie zdążyły wejść w życie. Po rozbiorach położenie Żydów uwarunkowane było prawodawstwem państw zaborczych.
Równouprawnienie zostało przez absolutystyczne rządy obłożone warunkami “ucywilizowania” się Żydów, co w praktyce oznaczało przymus asymilacyjny oraz rozmaite ograniczenia i restrykcje. Ostatecznie pełne równouprawnienie Żydzi uzyskali w cesarstwie austr. w 1867, w Prusach w 1869, we Włoszech w 1848–66, zaś w państwie papieskim dopiero w 1870. W krajach tych był to proces stopniowy, począwszy od ’ patentu tolerancyjnego cesarza Józefa II, poprzez prawodawstwo epoki napoleońskiej, a później jego cofnięcie przez Święte Przymierze, rewolucyjne zdobycze Wiosny Ludów, aż wreszcie formalne zrównanie w prawach, którego strażnikiem stało się państwo, a które kwestionowane było już tylko przez nurt polit. antysemityzmu. W Rosji utrzymały się ograniczenia wolności wyboru zawodu, edukacji, religii, swobody poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, a od ustanowienia ’ praw majowych (1882) Żydzi poddani zostali dodatkowym restrykcjom, które stawiały ich w praktyce poza opieką prawa. Zrównanie w prawach przyniosła Żydom dopiero rewolucja lutowa w 1917. Mimo obowiązującej w Związku Radzieckim zasady równouprawnienia w okresie stalinowskim zaczęto stosować wobec Żydów rozmaite restrykcje, prześladowano twórców i działaczy kultury żyd. (aresztowania w latach 30., likwidacja instytucji żyd. w 1948, rozstrzelanie działaczy Żydowskiego Frontu Antyfaszystowskiego w 1952, proces lekarzy w 1953). Ponadto stosowano wobec nich ograniczenia przy wyborze kierunków studiów i zawodu, zniesione dopiero wraz z pierestrojką (lata 90.).

w internecie

Tekst zamieszczony obok pochodzi z książki
"Historia i kultura Żydów polskich. Słownik",
autorstwa Aliny Całej, Hanny Węgrzynek i Gabrieli Zalewskiej,
wydanej przez WSiP
Także w państwach bloku radz., zarówno jednostkowe, jak i grupowe prawa Żydów były ograniczane: utrudnione było kultywowanie nar. odrębności i religii, ograniczone możliwości awansu, zaś w różnych państwach następowały okresowe fale prześladowań, takie jak sfingowane procesy polit. (przeciwko L. Rajkowi na Węgrzech w 1949, R. Slansky’emu w Czechosłowacji w 1952), czystki (w Polsce: w 1949, 1956, 1968), zmuszanie do emigracji itp. Uznanie Żydów za współobywateli, którym należy się taka sama opieka prawna ze strony państwa, którym zapewnić trzeba równe szanse życiowe i zawodowe – było ideą narodzoną stosunkowo późno, z trudem akceptowaną w pełni przez europejskie społeczeństwa. A.C.
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Emancypacja" ?

GMINA ŻYDOWSKA NA WYBRZEŻU

KALENDARIUM

ŚLADY I JUDAICA

ORGANIZACJE
    STOWARZYSZENIA
    FUNDACJE

LUDZIE, SYLWETKI,
    BIOGRAFIE

ŻYCIE ŻYDOWSKIE DZISIAJ

ZAGŁADA

KSIĄŻKI

SŁOWNIK

FORUM DYSKUSYJNE

ODNOŚNIKI

REDAKCJA

MAPA

Instytut Adama Mickiewicza, Wiejska 12a, 00-490 Warszawa
tel. (48-22) 44 76 100, fax. (48-22) 44 76 152; www.iam.pl