SERWIS INFORMACYJNY     

SŁOWNIK

Mord rytualny

“mord rytualny”, przesąd, którego treścią było przekonanie o mordowaniu dzieci chrześcijańskich przez Żydów w celach rytualnych i medycznych. Przyczyną rzekomych morderstw miała być chęć powtórzenia Pasji Chrystusa oraz zdobycie krwi niezbędnej do wyrobu macy spożywanej w czasie święta Pesach. Ofiary rzekomo poddawano męczarniom, a następnie krzyżowano (z wątkiem pasyjnym były również związane posądzenia o “profanacje hostii”). W oskarżeniach twierdzono, że krew dzieci chrześc. jest używana do leczenia ran po obrzezaniu oraz innych schorzeń, np. do pozbywania się przykrego zapachu, jaki mieli wydzielać Żydzi. Wierzono również, że w celach leczniczych Żydzi spożywają niektóre części ciała zamordowanych dzieci (np. serce i genitalia). Podobne oskarżenia kierowali przeciw Żydom już starożytni Grecy. Zarzutem rytualnych morderstw dzieci obarczano również pierwszych chrześcijan, czego przyczyną mogła być błędna interpretacja symbolicznego aktu spożywania krwi i ciała Chrystusa podczas komunii. Antyżydowskie oskarżenia o mordowanie dzieci chrześc. rozpowszechniły się w średniowieczu w państwach Europy Zachodniej (pierwsze z nich miało miejsce w Norwich w Anglii w 1144). Często ich skutkiem były procesy sądowe, które wywoływały fale masowych, krwawych pogromów. Ich ofiarami stawały się całe gminy. Do Polski informacje na temat rzekomych “m.r.” dotarły prawdopodobnie już w XIII w., o czym świadczy treść przywileju kaliskiego z 1264. O uprowadzeniu i zamordowaniu przez Żydów dziecka chrześc. w Krakowie w 1407 pisał Jan Długosz, jednakże pierwsze poświadczone w źródłach archiwalnych oskarżenie o “m.r.” zostało sformułowane w Rawie Mazowieckiej w 1547. W krótkim czasie odnotowano kilka następnych, gł. na Mazowszu i Podlasiu, a następnie w całej Rzeczypospolitej. Procesy sądowe w 2. poł. XVI w. najczęściej kończyły się uwolnieniem domniemanych sprawców. Pierwszym oskarżeniom o dokonywanie “m.r.” towarzyszyły druki antyżydowskie, do rozpowszechnienia tego typu posądzeń przyczyniły się gł. Żywoty Świętych autorstwa Piotra Skargi (10 wydań od 1575 do 1650), w których opisano dzieje św. Szymona z Trydentu, rzekomo zamordowanego przez Żydów w 1475. Do poł. XVII w. zostało sformułowanych kilkadziesiąt oskarżeń o “m.r.”. èródła archiwalne potwierdzają ponad 30 posądzeń, ówczesne i późniejsze przekazy literackie wyliczają ich ponad 60 (nie można wykluczyć, że autorzy druków antyżydowskich, pragnąc udokumentować zagrożenie, jakie stanowią dla Kościoła wyznawcy judaizmu, mnożyli przykłady oskarżeń).
W poł. XVII w. punktem zwrotnym stały się powstania kozackie, przeważającą część posądzeń sformułowano w pd.-wsch. województwach Rzeczypospolitej. Do 1795 odnotowano ok. 30 oskarżeń, które w odróżnieniu od poprzedniego okresu w większości zakończyły się procesami i skazaniem oskarżonych na karę śmierci. Najstarsze przywileje dla Żydów wydane przez władców pol. miały ich chronić przed nieuzasadnionymi posądzeniami, nie zapobiegły jednak rozprzestrzenianiu się przesądu. Pierwsze oskarżenia spowodowały wydanie kolejnych dokumentów ochraniających ludność żyd. Otrzymali je Żydzi od Zygmunta I Starego (1531), Zygmunta II Augusta (1557), Stefana Batorego (1576), Władysława IV (1633), Stanisława Augusta Poniatowskiego (1766). Kilka bulli ochraniających Żydów pol. przed nieuzasadnionymi oskarżeniami wydali papieże, najstarsza z nich pochodzi z 1540. Misja Eljakima ben Aszer Zeliga w Rzymie w poł. XVIII w. spowodowała interwencję u pol. duchowieństwa kardynała G. Ganganellego, późniejszego papieża Klemensa XIV. Stosunkowo rzadko posądzano Żydów o popełnianie “m.r.” w 1. poł. XIX w. Z tego okresu znanych jest siedem procesów sądowych, we wszystkich przypadkach oskarżeni Żydzi zostali uniewinnieni. Sytuacja uległa zmianie w latach 80. XIX w. Zamach na cara Aleksandra II, w który zaangażowani byli członkowie Narodnoj Woli także pochodzenia żyd. oraz trudna sytuacja polit. i gosp. w Rosji wywołały falę pogromów. Pretekstem do wielu z nich było oskarżenie o “m.r.”. W wyniku pogromu w Kiszyniowie w 1903, wywołanego oskarżeniem o zamordowanie chłopca chrześc., zginęlo ok. 400 tamtejszych Żydów. W 1911–13 falę niepokojów publicznych wywołała sprawa Żyda z Kijowa M.M. Bejlisa obwinionego o “m.r”. Sytuacja w Rosji kształtowała atmosferę w Królestwie Polskim. W 2 poł. XIX i na pocz. XX w. doszło tu do kilku procesów sądowych spowodowanych oskarżeniem o “m.r.”. Prześladowania przyczyniły się do radykalizacji polit. społeczeństwa żyd. i miały wpływ na powstanie zorganizowanego ruchu syjon.

w internecie

Tekst zamieszczony obok pochodzi z książki
"Historia i kultura Żydów polskich. Słownik",
autorstwa Aliny Całej, Hanny Węgrzynek i Gabrieli Zalewskiej,
wydanej przez WSiP
W dwudziestoleciu międzywojennym wiarę w przesąd o “m.r.” i nastroje wśród ludności podsycała literatura antysem. Ostatnie oskarżenia o “m.r.” miały miejsce w Polsce tuż po zakończeniu II wojny światowej, m.in. w Krakowie (11 VIII 1945) i Kielcach (4 VII 1946). Stały się impulsem do krwawych pogromów, w którego następstwie z Polski wyjechało wielu ocalonych Żydów. H.W.
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Mord rytualny" ?

GMINA ŻYDOWSKA NA WYBRZEŻU

KALENDARIUM

ŚLADY I JUDAICA

ORGANIZACJE
    STOWARZYSZENIA
    FUNDACJE

LUDZIE, SYLWETKI,
    BIOGRAFIE

ŻYCIE ŻYDOWSKIE DZISIAJ

ZAGŁADA

KSIĄŻKI

SŁOWNIK

FORUM DYSKUSYJNE

ODNOŚNIKI

REDAKCJA

MAPA

Instytut Adama Mickiewicza, Wiejska 12a, 00-490 Warszawa
tel. (48-22) 44 76 100, fax. (48-22) 44 76 152; www.iam.pl