SERWIS INFORMACYJNY     

SŁOWNIK

Rolnictwo

rolnictwo. Rolnictwo i pasterstwo to podstawowe zajęcia starożytnych Izraelitów. Wszystkie najważniejsze święta żyd. miały charakter rolniczy i były związane ze zbiorami plonów kolejnych upraw (’ obrzędowość doroczna). W średniowiecznej Europie Żydzi, jako bezpośrednio podlegający jurysdykcji monarchy i stanowiący własność jego skarbu (servi camerae), osiedlali się gł. w miastach stanowiących ośrodki władzy monarszej, dlatego też wykonywali zajęcia typowo miejskie (handel, rzemiosło) lub zgodne z potrzebami dworu (dostawcy, kredytorzy, faktorzy). Najstarsze informacje dotyczące pobytu Żydów na ziemiach pol. świadczą, że byli oni także posiadaczami ziemi. Nie wiadomo, czy zajmowali się uprawą, czy też dobra te były przejętymi zastawami. Przed 1153 Piotr Włast, jeden z wielmożów śląskich, kupił od Żydów wieś Tyniec. Przed 1203 Josef i Chaskiel posiadali książęcą osadę służebną Sokolniki. W dokumencie z 1226 stwierdzono, że w kasztelanii bytomskiej Żydzi mieli uiszczać na rzecz Kościoła dziesięcinę snopową. Prawdopodobnie Kościół rościł pretensje do świadczeń z ziemi, która była własnością Żydów, nie można jednak wykluczyć, że sami ją uprawiali. W XV w. Wołoczko Czolner zajmował się zakładaniem nowych wsi na prawie niem., pełnił też funkcję wójta. Żydzi tak jak i inni mieszczanie posiadali ogrody i pola poza miastem, gdzie sami zajmowali się hodowlą i uprawą, a wytworzone produkty spożywcze (mleko, warzywa) sprzedawali na miejscowym targu. Pole za Sanem koło Przemyśla ok. 1500 posiadała Anna i Mojsze. Jakub Ickowy był właścicielem dwóch zagród położonych na Górze Solnej koło Bochni. W 2. poł. XVI w., po włączeniu województw wołyńskiego, kijowskiego i bracławskiego do Korony, rozpoczęło się szybkie zagospodarowywanie tych terenów. Żydzi dzierżawili tam całe majątki ziemskie. Od pocz. XVI w. stopniowo wzrastała liczba Żydów mieszkających na wsi, byli to gł. dzierżawcy karczem. Większość z nich na własne potrzeby uprawiała niewielki kawałek ziemi, hodowała drób i bydło. Również Żydzi dzierżawiący od szlachty prawo propinacji, tzn. wytwarzania piwa i gorzałki, posiadali ziemię, na której uprawiali jęczmień i chmiel.
Według wykazu podatku pogłównego z 1765 ok. 25% ludności żyd. (ok. 200–250 tys. osób), mieszkało na wsi, w większości byli to arendarze karczem i ich rodziny. Na mocy uchwał sejmowych z 1775 zezwolono Żydom osiedlać się na odłogach i zajmować uprawą, jednakże nie znalazło się wielu ochotników. Prawdopodobnie obawiali się oni ograniczenia swoich praw i narzucenia zależności pańszczyźnianej. Z końca XVIII w. pochodzą nieliczne informacje o żyd. gospodarstwach rolnych w Wielkopolsce i na Wołyniu. Pastwiska i inne tereny rolne koło Warszawy arendował znany kupiec i bankier Szmul Zbytkower. [H.W.]
Po ukazie Aleksandra I z 1804 regulującym stosunki prawne w zaborze ros. na roli osiedliło się ok. 600 rodzin. Pragnąc zachęcić Żydów do rolnictwa Mikołaj I w 1835 przyznał im ulgi finansowe. Wymagania stawiane przyszłym osadnikom (osadnictwo rodzinne, udział w gospodarstwie przynajmniej trzech mężczyzn, narzucony plan zagospodarowania, brak subwencji) ograniczyły spodziewane efekty. Znacznie korzystniejsze warunki dla Żydów-rolników na terenie Królestwa Polskiego stwarzało przeprowadzone w latach 60. XIX w. uwłaszczenie. Żydzi mieszkający na wsi zostali potraktowani jak chłopi, to znaczy stali się właścicielami ziemi. Nie uzyskali jednak prawa dziedziczenia uzyskanych gruntów, ich stan posiadania szybko uległ zmniejszeniu. Na przełomie XIX i XX w. wzrosło zainteresowanie rolnictwem, przede wszystkim na skutek rozwoju ruchu syjon. i planów przyszłego osadnictwa w Palestynie. Powstały pierwsze szkoły (m.in. w Częstochowie) oraz osady mające na celu przygotowanie przyszłych rolników. Nieco inaczej przedstawiała się sytuacja rolników żyd. w zaborze austr. Wydany przez Józefa II dekret z marca 1805 pozwalał Żydom nabywać ziemię, pod warunkiem, że sami będą ją uprawiać i traktować jako jedyne źródło utrzymania. Dzięki temu do lat 20. na roli osiedliło się ok. 800 rodzin żyd., w następnych latach ze względu na słabą kondycję ekon. gospodarstw ich liczba systematycznie malała. Próby stworzenia silnego rolnictwa podejmowane przez społeczność żyd. w Galicji w latach 50. i 60. XIX w. również nie przyniosły większych efektów. W szybkim tempie natomiast wzrastała liczba Żydów właścicieli ziemskich, którzy stanowili na pocz. XX w. aż 20% wszystkich posiadaczy dużych majątków. Jeszcze szybciej rosła liczba dzierżawców żyd., szczególnie we wsch. Galicji.

w internecie

Tekst zamieszczony obok pochodzi z książki
"Historia i kultura Żydów polskich. Słownik",
autorstwa Aliny Całej, Hanny Węgrzynek i Gabrieli Zalewskiej,
wydanej przez WSiP
W 1902 było ich ok. 16 tys. Około 4 tys. Żydów pełniło funkcję oficjalistów ziemskich administrujących majątkami prywatnymi. W okresie międzywojennym mimo zniesienia restrykcji prawnych w dalszym ciągu niewielu Żydów utrzymywało się z r. Rolnicy stanowili w 1931 zaledwie 4% całego społeczeństwa żyd. Byli to przede wszystkim posiadacze folwarków w byłej Galicji i chłopi zamieszkujący niektóre wsie województw wsch., potomkowie osadników z 1. poł. XIX w. Z powodów ideologicznych coraz bardziej r. interesowała się młodzież, odpowiadając na hasła organizacji syjon. Zakładano i prowadzono szkoleniowe gospodarstwa rolnicze. W Warszawie takie osady istniały na Grochowie i na Czerniakowie. Fundacje barona M. de Hirscha i ORT wspomagały tworzenie gospodarstw rolniczych i szkół zawodowych kształcących rolników, zarówno pragnących emigrować do Palestyny, jak i pracować w Polsce. Po 1944 powstawały rodzinne gospodarstwa rolne, spółdzielnie rolnicze i kibuce związane z ruchem syjon. Przyszłym rolnikom organizacje Joint i ORT dostarczały inwentarz, sprzęt, finansowały zakup ziemi. Osadnictwo rolne koncentrowało się w okolicach Dzierżoniowa (95 rodzin) i Szczecina. Po likwidacji organizacji syjon. część rolników zrezygnowała, opuszczając wieś, inni zostali objęci akcją kolektywizacji rolnictwa. Własne gospodarstwa prowadzili nadal nieliczni Żydzi, którzy osiedlili się na Ziemiach Zachodnich. [G.Z.]
Czy chcesz się wypowiedzieć na temat "Rolnictwo" ?

GMINA ŻYDOWSKA NA WYBRZEŻU

KALENDARIUM

ŚLADY I JUDAICA

ORGANIZACJE
    STOWARZYSZENIA
    FUNDACJE

LUDZIE, SYLWETKI,
    BIOGRAFIE

ŻYCIE ŻYDOWSKIE DZISIAJ

ZAGŁADA

KSIĄŻKI

SŁOWNIK

FORUM DYSKUSYJNE

ODNOŚNIKI

REDAKCJA

MAPA

Instytut Adama Mickiewicza, Wiejska 12a, 00-490 Warszawa
tel. (48-22) 44 76 100, fax. (48-22) 44 76 152; www.iam.pl